Дамдины Сүхбаатарын намтрыг ах нь сийрүүлжээ

Түрүүч нь № IV дугаарт

Л.Чулуунбаатар

/Түүхийн ухааны доктор, профессор/

Д.Сүхбаатарын тухай дурдатгалуудыг олон удаа хэвлэж, өргөн олон түмний хүртээл болгосон нь зөв зүйтэй болсныг тэмдэглэхийн ялдамд энэ бүхэнд улстөржсөн, үзэл сурталжсан тал байна уу, үгүй юү гэдгийг маш сайн нягтлан үзүүштэй санагддаг. Одоогоор хэн бүхэнд ойлгомжтой нь, Д.Сүхбаатарын намтрыг ах Д.Дэндэв нь эхэлж бичсэн бол 1943 онд Ш.Нацагдорж тухайн үеийн Шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн даалгавраар эмхэтгэн хэвлүүлэхэд бэлтгэжээ.

Монгол Улсын ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэнгийн захирлаар олон жил ажилласан академич Ш.Нацагдоржийг залгамжлан, манай түүхч эрдэмтэд Д.Сүхбаатарын намтар, дурсамж, дурдатгалыг эмхэтгэн хэвлүүлэхэд ихэд анхаарч, Х.Пэрлээ “Д.Сүхбаатарын тухай баримт бичгүүд” (УБ., 1943.) “Түүхийн баримтуудын цоморлиг” (УБ., 1954.) Г.Пүрэв, Ц.Сономдагва “Д.Сүхбаатарын үйл амьдралтай холбогдох баримт материалын эмхэтгэл” (УБ., 1964.) “Баримт бичгүүдийн түүвэр” (УБ., 1971.) “Баримт бичгүүд” (УБ., 1983.) Л.Бат-Очир, Д.Дашжамц “Д.Сүхбаатарын намтар” (УБ., 1964, 1967, 1983.) О.Пүрэв “Д.Сүхбаатар судлалын зарим асуудал. Түүхэн газар зүйн аргаар” гэсэн сэдвээр 1991 онд түүхийн ухааны дэд докторын зэрэг хамгаалж, Ч.Дашдаваа “Сүхбаатар: эгэл хүмүүн, халамжит нөхөр” (УБ., 1992.) Л.Бат-Очир “Дамдины Сүхбаатар: Хэлсэн үг, бичсэн баримт бичгийн цоморлиг” (УБ., 2003) гаргаснаас гадна Ж.Болдбаатар, С.Ичинноров, С.Идшинноров, З.Лонжид, Н.Хишигт, Э.Лувсанбалдан, Г.Дашням, С.Энхжин нарын зэрэг хүмүүс илтгэл, өгүүлэл бичиж хэвлүүлжээ. Энэ бүхэн нь Д.Сүхбаатар судлалд оруулсан үнэ цэнтэй хувь нэмэр, цаашид бусад судлаачдад санаа өгөх ач холбогдолтой судалгааны үр дүн байлаа.

1983 онд Түүхийн шинжлэх ухааны доктор, профессор Л.Бат- Очир эрдэм шинжилгээний хуралд үг хэлэхдээ "Монголын ард түмний их жолоодогч Дамдины Сүхбаатарын намтар" зохиох ажлыг түүний нас барсны дараахнаас эхэлжээ. 1923 оны VI сард Ардын засгийн газраас "жанжин Сүхбаатар агсны гавьяа зүтгэлийг илэрхийлэн түүх дэвтэр зохион хэвлүүлж гаргах явдлыг судар бичгийн хүрээлэнгээс эрхлэн гүйцэтгэхийг..." даалгасан байна. Тухайн үеийн судалгааны үндсэн дээр 1925 оны нэгдүгээр сард Д.Сүхбаатарын товч намтрыг "Жанжин Сүхбаатар агсны явдал, гавьяаг товчлон илтгэсэн нь" гэсэн нэртэйгээр анх зохион нийтэлж, түүний мэндэлснээс нас эцэслэх хүртэлх хугацааны амьдрал, үйл ажиллагааны хамгийн гол явдлуудыг он цагийн дарааллаар бүртгэж бичжээ. Д.Сүхбаатарын намтрыг бичих, боловсруулах ажилд Х.Чойбалсан дээр үеэс анхаарал тавьж, чухал хувь нэмэр оруулсан юм. Тэрбээр бүр 1924 оноос эхлэн Сүхбаатарын амьдрал, үйл ажиллагаатай шууд холбогдолтой олон тооны чухал өгүүллийг бичиж нийтлүүлсэн билээ.

Заримаас нь дурдвал, Сүхбаатарыг багадаа Сүх гэдэг нэртэй байсан мэт ташааран үзэх нь ч засагдаж байна. Буруу зөрүү зүйл энэчлэн залруулагдаж, болсон түүхэн үйл явдлын үнэн баримтыг харгалзах болж байгаа нь түүхийн шинжлэх ухаан, утга зохиол, урлагийн уялдаа холбоо улам гүнзгийрч, их жолоодогчийнхоо дүрийг бодит баримт дээр тулгуурлан үнэн мөнөөр тусган харуулахад бас нэг амжилт олж байгаагийн илрэл" (6:72-75) гэж дүгнэжээ.

Мөн тэрбээр"...1983 он хүртэл 40 жилийн хугацаанд Д.Сүхбаатарын баримт бичгийн эмхэтгэл янз бүрийн хэлбэрээр зургаан удаа, намтар нь таван удаа тус тус хэвлэгдэн гарчээ. Эдгээр эмхэтгэлийг боловсруулан бэлтгэхэд БНМАУ-ын Төрийн шагналт, академичид Б.Ширэндэв, Ш.Нацагдорж, Х.Пэрлээ зэрэг нэрт эрдэмтэн, туршлагатай архивчид идэвхтэй оролцож дахин хэвлэгдэн гарах бүрийд шинэ, шинэ баримтууд илрүүлэн баяжуулж, эрдэм шинжилгээний аппаратыг нь төгөлдөржүүлсээр ирэв. Энэ удаагийн бэлтгэн хэвлүүлж буй баримт бичгийн долоо дахь удаагийн эмхэтгэл ч урьдах туршлагыг уламжлан түшиглэж улам сайжруулахыг хичээсэн билээ" гээд "Гажуудсан социалист нийгмийн үед нэг хүнийг тахин шүтэх үзэл санаа оюуны хүрээнд газар авч, ноёрхол тогтоосны хар гайгаар шинэ хувьсгалт өөрчлөлт бүхний эх үндсийг гагцхүү Сүхбаатар тавьсан мэтээр ойлгуулахыг оролдож, хөдөлмөрч ард түмний олсон ололт амжилтыг үгүйсгэх хандлага гарч байсныг өдгөө шүүмжлэлтэйгээр авч үзэж байгаа нь зөв юм. Энэ болон бусад тодорхой шалтгааны улмаас 80-аад оны сүүлчээс Сүхбаатарт хандах хандлагын талаар зарим өөрчлөлт ажиглагдах болж, Сүхбаатарын сэдэвтэй зохиол бүтээл бараг үгүй болж, Сүхбаатар судлал уналтад оржээ" (7: 5) гэж бичжээ.

Ер нь ахмад эрдэмтэн Д.Дашийн бичсэнчлэн "Түүхчид, архивчдын уйгагүй эрэл судлалын үр дүнд Д.Сүхбаатарын бичсэн хорь орчим захидал эдүгээ архивын хөмрөгт цугларан хадгалагдаж байна. Д.Сүхбаатарын түүх намтар бичих ажил 1923 оноос эхэлж, түүний түүх намтрын холбогдолтой баримт бичиг, дуртгал яриа, бусад эх сурвалжийг цуглуулах ажил зохиогдож, аажмаар Д.Сүхбаатарын архивын сан хөмрөг бий болох үндэс тавигджээ. 1963 онд Д.Сүхбаатарын амьдрал, үйл ажиллагаатай холбогдох 1000 орчим баримт бичгээс бүрдсэн хувийн фондыг анх Улсын түүхийн төв архивт байгуулсан байна. Одоо Д.Сүхбаатарын фондод нийтдээ 262 хадгаламжийн нэгж буюу 1450 орчим баримт бичиг хадгалагдаж байна. Д.Сүхбаатарын тухай мэдээ сэлт агуулж буй анхны албан ёсны баримт бичиг 1912 онд хамаарагдаж байна. (8:67,105-106)

Д.Сүхбаатар судлалын төвийн профессор Ч.Лувсанжав, Монгол Улсын Гавьяат багш С.Лувсанноров, Соёлын гавьяат зүтгэлтэн Д.Давааням, академич Д.Цэрэнсодном, академич Т.Намжим, доктор, профессор С.Ганболд, И.Пүрэвсүрэн, судлаач З.Сэсээр, Д.Хүдэрмөнх, Б.Энхбаяр зэрэг олон нөхөд Д.Сүхбаатарын намтар, түүнтэй холбогдсон дурсамж, дурдатгалыг гүнзгийрүүлэн судалж, олон сайхан ном бүтээл, ялангуяа төв, орон нутгийн сонин хэвлэлд өргөн олны анхаарал татсан нийтлэл бичиж, Д.Сүхбаатарын үзэл санаа, үйл хэргийг элдэв гуйвуулга, гүтгэлгээс хамгаалахын төлөө цуцалтгүй ажиллаж ирсэнд бид бүхэн талархал илэрхийлж, монголчуудад нэг л үнэн хэрэгтэй гэдэг зарчмын хатуу байр сууриа нотлохыг хичээж байна. Монгол улсын гавьяат багш Ц.Түвшинтөгс, “Сүхбаатар судлал бүр мөсөн зогсоогүй үргэлжилж байгаад баясан урамшиж, түүнд өчүүхэн ч болтугай хувь нэмэр оруулахыг хичээсэн минь энэ юм гэж "Ард түмний аугаа их хүү" номондоо бичсэн байдаг.

Монгол Улсын Гавьяат багш, Д.Сүхбаатар судлаач С.Лувсанноровын бичсэн номноос зарим онцлог баримтыг сонгон, товч тайлбар хийвэл: "...Дамдинг 10-аад настайд нь мал хөрөнгөтэй Жигжид жонон, баян Лувсандоржийнд зарцлуулж, дараа нь баян чинээлэг айл Ээлтийнд бас мал хариулж зарцлагдаж байхдаа гэрийн эзэн Ээлтийн төрсөн дүү Шүхэрээс үрчилж өсгөсөн охин Ханджавтай танилцан харилцан хайр сэтгэлтэй болжээ" гээд Дамдиных Хүрээ рүү явж, багагүй саад бэрхшээлтэй тохиолдож, Элбэг амгалант гацаанд ирсэн үеэсээ "ах лам Дондовын хэлсэн ёсоор Давааг олж уулзжээ. Гэтэл тэр Даваа нь эцэг Төгөөгийн төрсөн дүү Будын хүү байжээ. Өөрөөр хэлбэл, Дамдины авга ахын хүү юмсанжээ. ...1894 онд Гадин засгийн ноёд түшмэдээс Их хүрээнд сул хорогдож суугаа Дамдин нарын 22 хүнийг нутагт нь буцаан ирүүлэхийг шаардсан албан бичиг ирж, эрэл сурал болж, байдал хүндэрч баригдахын даваан дээр Б.Даваа тус болж, Дамдиныг Сэцэн хан аймгийн суурин жасаанд галчаар оруулж, улмаар тэндэхийн зарлага, амбасын шоронгийн хуяг, ерөнхий зэрэг ажил хийж амьдарч, гэр орноо төвхнүүлжээ" гэж бичсэний зэрэгцээ Н.Янжмааг 1946 онд НТХ-ны нарийн бичгийн дарга Сүхбаатарын Янжмаа болгон өөрчилсөн байна" (9:71, 72, 74) гэсэн нь нэлээд анхаарал татаж байна. Мөн Д.Сүхбаатар судлаач Чой.Лувсанжав (МЗЭ-ийн гишүүн, Д.Сүхбаатарын нэрэмжит шагналт хүүхдийн зохиолч) Дамдины Сүхбаатар (Уран сайхны баримтат тууж) (Тэргүүн дэвтэр) УБ., 2013, Б.Энхбаяр, Чой.Лувсанжав Их жанжин Сүхбаатар (Уран сайхны баримтат тууж) (Дэд дэвтэр) УБ., 2013 зэрэг олон сайхан бүтээл гарсныг энд зориуд тэмдэглүүштэй билээ. (10)

Өнгөрсөн хугацаанд Д.Сүхбаатар судлалд олсон ололт амжилт их байгаагийн зэрэгцээ бас өөр өнцгөөс нь харсан юм уу, хүмүүсийн дургүйг ихэд хүргэсэн, тун таагүй, өвөрмөц маягийн гэж хэлж болохоор нийтлэл, өгүүлэл, ном зохиол ч нэлээд гарчээ. Тухайлбал, нэрт нийтлэлч Баабар Батбаяр, Төрийн соёрхолт Б.Цэнддоо, мөн Ц.Мөнхдорж, Японы монголч эрдэмтэн Хироши Фүтаки нар Д.Сүхбаатарыг муучлах, гүтгэн доромжлох, хэлмэгдүүлэх өнгө аястай зүйлсийг бичиж нийтлүүлж байгааг олон ургальч үзлийн илрэл гэх үү, эсвэл зориуд санаатай мушгин гуйвуулсан үйлдэл гэж үзэх үү? Энэ бүхнийг эргэцүүлэн тунгааваас, дээрх бүтээлүүдэд архивын баримт, ахмад үеийнхний дурсамж дурдатгалыг үл ойшоосон, зөвхөн хэт аминч үзэл гойд илэрхий, магадгүй ямар нэгэн явуулгатай холбоотой байж ч болох талтай, баримт нотолгоо муутай, зөвхөн хэтэрхий нэг талыг барьсан байдал ажиглагдаж байна.

Интернэтээс лавлаж үзвэл "Дамдины Сүхбаатар сайн удирдагч, одоогийн хэллэгээр менежер байжээ. Д.Сүхбаатарын энгийн даруу зан чанар, ядуу дорд хүмүүсийг энэрэн хайрлах үзэл нь түүнийг олон түмний дунд баатрын ёсоор алдаршуулжээ. Түүний сурах мэдэхийн хүсэл, юмс үзэгдлийн мөн чанарыг ухан ойлгох эрмэлзэл нь улс орны домогт удирдагч болохын үндэс болсон. (1Т168) Тэрбээр алсын хараатай удирдагч байсан бөгөөд тэр нь "Монгол Улсын тусгаар тогтнол" байв. (12:148-150) 1922 онд Цэргийн жанжин Д.Сүхбаатарын тушаалаар Монгол Улсын Ерөнхий сайд байсан Д.Бодоо, Чагдаржав болон Богд хаант төрд зүтгэж байсан бусад 15 түшмэлийг Шар хаданд цаазлан хороожээ. Д.Сүхбаатар 1923 онд үл мэдэгдэх шалтгаанаар нас баржээ. 1924 онд Ардын намын анхны дарга, Сангийн сайд Солийн Данзан цаазаар авахуулжээ. Энэ бүх хорт ажиллагааны цаана Коминтерний төлөөлөгч Элбэгдорж Ринчино байсан хэмээн үздэг. Түүхчид Д.Сүхбаатарын нас барсны шалтгааныг хоёр янзаар тайлбарладаг. Нэг таамаглал нь Хүрээнд байсан Оросын улаан цэргүүд Нийслэл хүрээнд хүн алж хүрээ талж, хүчирхийлэл үйлдэж байсан тул Д.Сүхбаатар Монголд орж ирсэн Оросын улаан цэргийн тоог 500 болтол нь цөөрүүлэх санал гаргасан нь Оросын улаан комиссаруудын дургүйг хүргэж, тэд Сүхбаатарт эм хэмээн хортой үрэл өгч хөнөөсөн гэдэг таамаг байдаг. Нөгөө таамаглал нь ханиад хүрч, хатгаа аваад хүндэрсний улмаас нас барсан гэж үздэг. Энэ тухай Чита хотноо хийсэн шинжилгээний акт нь ШУА-ийн Түүх, угсаатны зүйн хүрээлэнгийн гар бичмэлийн санд хадгалагдаж байгаа бөгөөд ахмад судлаач З.Сэсээр өөрийн бичсэн бүтээлдээ монгол, орос хэлээр эш татаж оруулсан байдаг. Аль ч таамаг нь албан ёсоор батлагдаагүй бөгөөд Монголын зарим уран сайхны кинонд хорлогдож нас барж буйгаар дүрслэн гардаг. Тэрхүү социализмын нэг үзэл суртал ноёрхсон цаг үеийн кинонуудад Богд гэгээнтэн нэгэн ламаар дамжуулан Сүхбаатарт эм гээд хортой үрэл өгч хөнөөсөн гэдэг нь огт худал гүтгэлэг юм. Богд гэгээнтэн Сүхбаатар хоёр, эртнээс Хужирбулангийн сургууль төгсөж Богд хаант Монгол төрийн цэргийн бага дарга байх цагаас нь эхлэн найрсаг дотно харилцаатай байсан гэдэг. Улаантнууд түүнийг нас барснаас хойш элдэв худал домог зохиож, нам, төрийг үндэслэгч суут ард түмний удирдагч байсан мэтээр хэт дөвийлгөж байсан. Сүх жанжин хэзээ ч коммунист байгаагүй. Тэр туурга тусгаар Монгол Улсынхаа төлөө зүтгэсэн эрэлхэг зоригтой цэргийн жанжин байсан.

Д.Сүхбаатарын намтраас улбаалж, намтар дурдатгал судлалын чиглэлээр зарим сонирхолтой баримтыг товч дурдвал, "Сүхбаатар багадаа Богд уулнаас гишүү шивээ түүж түлшиндээ хэрэглэх, хэдэн мөнгөөр худалдах зэргээр эцэг, эхдээ тусалж эхэлсэн ажээ. Өчүүхэн бие угаас гэр ядуу болохын дээр үлдсэн гэр хөрөнгийг самуун хулгай барон Унгерний үед дээрэмдүүлэн ураг элгэн сарниж буй бүхий зүйлүүдийг оргүй сүйтгэсэн бөгөөд одоо зөвхөн цэвэр тэжээлийн нэгэн зүйлд хүрэлцэхгүй дутагдаж гачигдахыг хүлээсээр, харин үлэмжхэн өр ширд унаж, өдөр дарцан нэхэгдэх,шаардагдах зэргээр мухардан бүхий..." гэж Д.Сүхбаатар 1922 онд МАН-ын Төв хороонд илгээсэн өргөдөлдөө бичжээ. Иймээс МАН-ын Төв хорооноос уг асуудлыг зориуд анхаарч, албанд хураасан сул хашаа байшингаас нэг сайныг олгуулж, мөн 1000 янчаан өгсөн тухай баримт ч байдаг.

Х.Чойбалсан, Д.И.Матрон (Сорокин) нарын дурдатгалаас уншихад "Бүх дэлхийн тэргүүний шатанд орох хамгийн боловсон улсуудын соёл боловсролоос шалгадаг сайныг нь авч, өөрийн байдалд тохируулан хэрэглэхгүйгээр манай улс орныг тусгаар тогтносон, бие даасан тусгаар улс болгон байгуулж мандуулах тухай асуудлыг тавьж үл болно гэж Сүхбаатар үзэж байв. Монгол орон одоохондоо ядуу буурай байгаа боловч асар удалгүй гэрэлт сайхан амьдралд хүрнэ гэдэгт итгэж байгаагаа Сүхбаатарт товч илэрхийлэн хэлэхэд, Сүхбаатар жаахан бодлогоширч байснаа "Манай ард үнэхээр гайхамшигтай ард шүү. Одоохондоо бид тарчиг байгаа нь үнэн, гэвч энэ бол ард түмний маань буруу биш, харин түүнийг талхин дарлаж байсан гадаад, дотоодын харгисуудын гай хөнөөл юм. Бид энэ ядуу байдлаа удахгүй арилгана" гэж итгэл төгс хэлж билээ" (13: 5-38) гэжээ.

Энэ бүхнээс үндэслэж, өнгөрсөн 100 жилд Д.Сүхбаатар судлал хэр зэрэг өргөжиж, хүүхэд залуучуудад үнэн зөв ойлголт өгөх чиглэлээр өөрийн үүргийг гүйцэтгэж чадсан уу гэсэн асуудлыг тавьж, Д.Сүхбаатар судлалыг үечлэх оролдлого хийвээс, дараах гурван үе шатанд хувааж үзэж болохоор байна. Үүнд:

I үе - Д.Сүхбаатар судлал үүсэж, мандан бадарсан үе (1923 -1983 он)

II үе - Д.Сүхбаатар судлал уналтад орсон үе (1983 -1993 он)

III үе - Д.Сүхбаатар судлал зарим талаар сэргэж, идэвхжиж байгаа үе (1993-2023) гэж үечлэх саналыг дэвшүүлж байна. Учир нь Д.Сүхбаатар судлалын эхний үе шатанд ардын хувьсгалын партизанууд амьд сэрүүн, гэрч болох хүмүүс захаас аваад байсан. Тухайн үед эрх барьж байсан нам, засгаас Д.Сүхбаатарын намтрыг дөрвөн удаа хэвлэж, баримт бичгийн эмхэтгэл, бусад олон ном бүтээлийг гаргажээ. Харин 1983 оноос хойш Д.Сүхбаатар судлалаар тийм ч олон ном бүтээл гараагүйн зэрэгцээ зарим бүтээлд, илэрхий үзэл сурталжсан, улстөржсөн тал илэрч байсныг бас хэлэх ёстой. Энэ нь зарим хүмүүсийн дургүйцлийг төрүүлж, итгэх итгэлийг алдагдуулснаар, Түүхийн шинжлэх ухааны доктор, профессор Л.Бат- Очирын дүгнэсэнчлэн, Д.Сүхбаатар судлал уналтад оржээ.

Тэгвэл 1990-ээд оноос хойш партизанууд таалал төгсөж, бас зарим хүмүүс их андуурч, Д.Сүхбаатарыг улиад буриад, хайс овгийн үзэмчин болгож, бүр ОХУ-д төрсөн мэтээр Дорнод аймгийн Ц.Мөнхдорж, түүнийг дэмжсэн 10 гаруй хүн олон өгүүлэл, нийтлэл, ном бичиж, багагүй сурталчилсан ажээ. Энэ нь тухайн үедээ бодитой гэрч байхгүй болохыг хүлээж байсан мэт, бас 2005 оноос эхлэн Д.Сүхбаатарын бунхан шарилыг зөөвөрлөх, талбайн нэрийг өөрчлөх, 2017 оноос жанжны гарал үүслийг буруутгаж сурталчлах ажлыг дээр нэр дурдсан хүмүүс явуулж иржээ. Энэ нь харин Д.Сүхбаатар судлалд зохих хэмжээгээр ташуур болж, Монгол Улсын Гавьяат багш С.Лувсанноров, Ц.Түвшинтөгс, З.Сэсээр, Чой.Лувсанжав, Б.Энхбаяр, Д.Хүдэрмөнх нарын зэрэг олон хүн элдэв явууллагыг эрс шүүмжилж, олон сайхан бүтээл гаргасан юм. Энэ нь өнөө үед Д.Сүхбаатар судлалыг сэргэж, идэвхжих нөхцөлийг бүрдүүлж өгсөн билээ.

Цаашид Д.Сүхбаатар судлалыг эрчимтэй хөгжүүлэхэд зайлшгүй хийж гүйцэтгэвэл зохих ажил багагүй гэж хэлж болохоор байна. Юуны өмнө Д.Сүхбаатарын намтрыг бүрэн хэмжээгээр боловсруулан дахин хэвлүүлэх, түүнд эн тэргүүнээ анхаарах зүйлс гэвэл, баруун өмнө хязгаарт нэг удаа дайлаар мордсон тухай Хатанбаатарын цэрэг Ванчинбазар нарын дурдатгал тэргүүтнээс тодруулахаас гадна Д.Сүхбаатар өөрөө Олноо өргөгдсөн Монгол Улсын баатар цолыг хүлээн зөвшөөрөөгүй юм уу, бас нэг бус удаа шагналаас татгалзаж байсан, дотно нөхөр С.Данзангаас аль болохоор хөндийрч, Х.Чойбалсантай илүү ойр харилцах болсон учир шалтгаан, зарим судлаач бүх зүйлийг Сүхбаатартай холбож, Бодоогийн хэлсэн зарим үгийг Сүхбаатар өөрөө хэлсэн мэтээр бичсэн нь үнэн үү, эсвэл түүнд субьектив нөлөөлөл байсан уу гэдгийг тодруулж, оруулж өгөх хэрэгтэй болов уу. Тухайн үед хүндэт удирдагч Д.Сүхбаатар Монгол Улсынхаа ирээдүйн хөгжил цэцэглэлтийн талаар их итгэл төгс байсан бол 100 жилийн дараа Монгол Улс, монголчууд чухам ямар бодит байдалтай байгааг эрхэм уншигч та бүхэн хэнээр ч хэлүүлэлтгүй сайн мэдэж байгаа учраас өнгөрсөн үеэсээ улбаалж, өнөөгийн бодит байдалтай харьцуулан дүгнэж үзэхийг хүсэх байна.

“XX зууны Монголын ард түмний удирдагч Дамдины Сүхбаатар” номоос...

 Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин №006/24633/