30 гэр бүлийг тэжээж байгаа стратегийн ордууд 3.5 сая монголчуудын мэдэлд эргэж ирэх үүд нээгдлээ

Монгол Улс байгалийн баялгаараа дэлхийд нэлээд дээгүүрт орно. “Ernst&Youmg” санхүүгийн компаниас аудит хийж, Монгол Улс 306 тэрбум ам.долларын зэс, 128 тэрбум тонн нүүрс, 62 тэрбум ам.долларын алт, 30 тэрбум ам.доллараар үнэлэгдэх төмрийн хүдэртэй гэсэн тайлан гаргасан мэдээлэл бий. Нийт нөөцийг олон улсын судлаач, эдийн засагчид дунджаар 1.3 их наяд ам.доллар хэмээн үнэлжээ. Одоогоор Монгол оронд 80 төрлийн ашигт малтмалын 1170 орд, 8000 шахам илрэл бүртгэгдсэн байна. Энэ бол эртний тоо. Бүртгэгдээгүй олон баялаг хөрсөн дор байна. Монгол Улсын Үндсэн хуульд  заасны дагуу энэ баялаг нийт ард түмний өмч.

Гэвч цөөн хэдхэн гэр бүл лиценз гэх алга дарам цаасаар томоохон эрдэс баялгийн ордод эзэн сууж, улсад төлдөг багахан хэмжээний татвар, ажилчдадаа хуулийн дагуу өгөх ёстой  цалин хөлсөө магтан дуулж суудаг. Тиймээс ч “Монгол Улс дэд бүтэц, уул уурхайн салбар дахь ашиг сонирхол, авлигаар холбогдсон 30 гэр бүлийн хяналтад байна” гэсэн шүүмж сүүлийн 10 гаруй жил яригдаж байгаа. Ялангуяа стратегийн ач холбогдол бүхий орд газруудтай холбоотой асуудал хурцаар хөндөгдөж байв. Стратегийн орд гэдэг бол жилд Монгол Улсын дотоодын нийт бүтээгдэхүүний таван хувиас дээш хэмжээний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж байгаа буюу үйлдвэрлэх боломжтой ордыг хэлдэг. УИХ-аас 2007 оны 27 дугаар тогтоолоор стратегийн ач холбогдол бүхий орд газруудын жагсаалтыг баталсан бөгөөд 16 ордыг стратегийн ач холбогдолтой гэж бүртгэсэн. Энэ 17 ордоос долоо нь төрийн, ес нь хувийн эзэмшилд байгаа. Хувьд очсон энэ стратегийн орд газруудыг яах вэ гэсэн асуулт олон жил яригдаж байгаа ч хэн ч дорвитой арга хэмжээ авч чадаагүй өдийг хүрсэн. Тэгвэл Л.Оюун-Эрдэнийн Засгийн газар стратегийн орд газрыг ард түмний мэдэлд авчрах анхны томоохон эхлэлийг тавив.

Өнгөрөгч долоо хоногийн Засгийн газрын хуралдаан дээр Ерөнхий сайдын 2025 оны 32 дугаар захирамжаар байгуулагдсан стратегийн ач холбогдол бүхий Тавантолгойн чулуун нүүрсний ордыг ашиглах ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжид олгосон асуудлаар УИХ, Засгийн газраас өмнө нь гаргасан шийдвэрт дүн шинжилгээ хийж, дүгнэлт боловсруулах ажлын хэсгийн дүгнэлтийг сонслоо. Стратегийн ач холбогдол бүхий Тавантолгойн бүлэг орд. Нийт нөөц 8.1 тэрбум тонн. Коксжих чанараараа дэлхийд дээгүүр орох Тавантолгой орд нь Цанхи, Бортолгой, Бортээг, Оорцог, Ончхараат, Ухаахудаг гэсэн үндсэн зургаан хэсгээс бүрддэг. Энэ зургаан хэсгийн хамгийн их өгөөжтэй хэсэг нь Ухаахудаг. Өдгөө Тавантолгойн бүлэг ордын нөөцийн 20 хувийг дангаараа бүрдүүлдэг, батлагдсан нөөц нь  410 сая тонн. Ухаахудагийн лицензийг эзэмшигч нь “Энержи ресурс”. Уг нь монголчууд бид “Энержи ресурс” ХХК-ийг үндэсний хөрөнгө оруулалттай уул уурхайн компани гэж ойлгодог. Харамсалтай нь  2005 онд байгуулагдсан “Энержи ресурс” компанийн 51 хувийг “Энержи ресурс корпораци” эзэмшдэг бол 49 хувийг БНХАУ-ын Шинхуа эзэшдэг гэсэн мэдээлэл байна. Асар их баялгийг яагаад нэг компанид өгч, тэр компани дангаараа нүүрс олборлон борлуулж байгааг ажлын хэсгийнхэн шалгаж үзжээ. Ажлын хэсгийнхэн шалгаж үзээд “Монгол Улсын Засгийн газрыг төлөөлж, Үйлдвэр, худалдааны сайд "Энержи ресурс" компанитай гарын үсэг зурсан 2008 оны гуравдугаар сарын 21-ний өдрийн Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл шилжүүлэх тухай гэх баримт бичиг нь стратегийн ач холбогдол бүхий төрийн эзэмшлийн хувь хэмжээг тогтоосон хууль бус зөрчилтэй гэрээ байна гэж үзлээ. Өөрөөр хэлбэл, "Энержи ресурс" компанитай гэрээ байгуулж, ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийг эзэмшүүлсэн нь Үндсэн хууль, Ашигт малтмалын тухай хуулиудыг зөрчсөн үйлдэл болжээ” гэсэн дүгнэлтийг ажлын хэсэг гаргажээ. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд О.Алтангэрэл “Тавантолгойн орд газрын Ухаа худагтай холбоотой УИХ-д Засгийн газраас тогтоолын төсөл өргөн барьж, хэлэлцүүлж шийдвэрлүүлнэ. "Энержи ресурс" компанитай байгуулсан гэх гэрээний хувь нь Монголын төрд байхгүй байна. Архиваас хайгаад олдохгүй байна. Энэ гэрээг ярихыг хүсдэггүй хэсэг бүлэг хүмүүс байна. Улсад учруулсан хохирол гэж авч үзвэл эрүүгийн хэрэг үүснэ” гэж мэдэгдлээ. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд тухайн үед “MCS” компанийн эзэдтэй гэрээ байгуулсан Үйлдвэр, худалдааны сайд асан Х.Наранхүүг буруутгаж байгаагаа ч нуусангүй. Ийнхүү цөөн хэдхэн хүний “халаас”-руу орсон стратегийн орд газруудыг төрийн мэдэлд эргүүлэн авах ажил эхлэв.  30 гэр бүлийг тэжээж байгаа стратегийн ордууд 3.5 сая монголчуудын мэдэлд эргэж ирэх үүд хаалга ийнхүү нээгдлээ.

Б.НҮҮДЭЛ

Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин №008/24635/