Ир нь ханаагүй “Азарган соёолон”

Гэрэл сүүдэр сүлэлдэн оршдог орчлонд сайн, муу зэрэгцэн хүмүүний ур ухаан, мэдлэг чадварыг сорьж ирээдүйн зүг, амжилтын оргил руу чиглүүлж байдаг. Энэ нь хүмүүний амьдралд тэмцэл, ялалт, уналт болох нь бий. Оргил өөд тэмүүлэгчдийн тэмцэл, уналт ялалт нийгмийн олонхын амьдралд нөлөөлөх нь ч байдаг. Эргээд уран бүтээлчид хэн нэгний амьдралаас жишээ авч, түүхийн хуудсаа сөхөн, түмний мэлмий сонорыг мялаах уран бүтээлүүд бүтээн туурвина. Миний амьдралыг чи, чиний амьдралыг би уран бүтээлч, жүжигчдийн ур чадвараар тольдон харж буйтай адил. 

Ойрын өдрүүдэд Монголын урлаг, тэр дундаа кино урлагийн салбар дуулиан, шуугиантай байна. Тэсрэлт хийсэн уран бүтээлүүд нээлтээ хийн үзэгчдийг байлдан дагуулж, кино шүүмжлэгчид үзгээ шүүрэн авч уралдан бичиж, сэтгүүлчид ч хийх ажилтай хэлэх үгтэй сууцгаана. Хайр найргүй хяргасан үгтэй шүүмжүүд нийгмийг донсолгож, хайрын намуухан эгшиглэн зүрхний хэмнэл алдуулан байна. “Хэзээ ийм их шуугиантай, донсолгоотой байдаг байлаа даа” гэж бодохоор “Монголын кино урлаг хөгжсөөр л байгаа юм байна” гэсэн сэтгэгдэл төрнө. Саяхандаа дуулиан тарьсан хоёр ч уран бүтээлийн танилцуулга ойрхон зайтай цацагдаж, үзэгчдийг догдлуулж хүлээлт үүсгээд байлаа. Нэг нь Монголын эстрад урлагийн түүхийг бичилцэж яваа амьд домог болсон “Хурд” хамтлагийн уран бүтээлээс сэдэвлэсэн “Бүсгүй” уран сайхны кино, нөгөөх нь найруулагч Б.Баатарын сэтгэхүйн триллер төрлөөр хийгдсэн “Гажуудал” нэртэй уран бүтээл. Энэ хоёр бүтээлийн гол дүрийг нэг хүн бүтээсэн нь миний сонирхлыг төрүүлж орхив. Триллер болон хайр сэтгэлийн сэдэвтэй хоорондоо эсрэгцэх тэс өөр уран бүтээлийн гол дүрд нэг хүн тоглосон гэхээр сонирхолтой биз дээ. Эсрэгцэх сэдэвтэй хоёр уран бүтээлийн гол дүр нь жүжигчин С.Ариунбямба юм.

Түүний нэрийг хаа нэгтэйгээс олж харах бүрд жүжигчний багтаж ядсан ааг, зүрхтэй эрийн бардам эрэмгий гялалзсан хурц хар нүд төсөөлөгдөх. “Яагаад гялалзсан хар нүд нь сэтгэлд анх буудаг юм бол” гэдэг асуулт өөртөө тавьж хариулт хайн хэсэг суулаа. Хүний анхны сэтгэгдэл тухайн хүний тодорхойлолтоор үлддэг гэдэг дээ. Ерөөсөө л ийм учиртай юм байна. Учир нь, би С.Ариунбямба гэдэг жүжигчинтэй анх “Ар хударга” нэртэй уран бүтээлээр танилцсан байж таарав. Хүний нийгмийн идээт буглаа болсон гэмт хэргийн ертөнцөд нэрээ дархалсан этгээд. Зальжин, зоримог, нэр нөлөөтэй, санасандаа хүрэхийн тулд хүний амь хороож, амьдралыг нь бусниулахаас үл буцах шийдсэн гэмт хэрэгтэн. Зальжин зоримог харцаараа тэр миний тархинд С.Ариунбямба гэдэг нэрээ сийлж орхиж л дээ. Дээхнэ үед дунд үеийн уран бүтээлчдийн нэг, уран зургийн нэлээд том төлөөлөл болсон эрхэм хүмүүнтэй ярилцаж суухад тэрбээр “Монгол жүжигчид нүүр, царайгаараа тоглохоо больчихсон. Энэ чинь дүрдээ орохгүй, сэтгэлдээ суулгахгүй байгаагийн л илрэл. Алтан үеийн жүжигчдийн тоглолтыг хараарай. Яг л сэтгэлд нь өрнөж буй уй шаналан, атаа хорсол, баяр цэнгэл нүүр, царайнаас нь хараад л ойлгогдохоор байдаг. Солонгосын жүжигчдийг нүүр царайгаараа мундаг “тоглодог” юм байна гэж би хардаг. Гэхдээ хэтрүүлэг ихтэй санагдаад байгаа” хэмээн ярьж билээ. Тухайн үед залуухан хархүү байсан болохоор тийм жүжиглэлтийг анзаардаггүй байснаа мэдсэн юм даг. С.Ариунбямбыг кино урлагт олж харсан цагаас хойш зураач ахын яриа санаанд буугаад байх болсон юм даг. Учир нь, би түүнийг дүрийнхээ сэтгэлзүйг царай төрхөндөө гаргаж тоглодог жүжигчин юм даа гэж бодох болсноос үүдэлтэй. Хүний биеийн хэлэмж тухайн хүнийхээ сэтгэлд өрнөн буй бүхний илэрхийлэл байдаг. Тийм учраас тархи хүний биеийн хэлэмжийг хамгийн түрүүнд уншдаг гэдэг юм. Гарын хөдөлгөөнөөс цочих үе байдаг. Яг л тийм зарчмаар биеийн хэлэмж зөн совинтой харьцдаг байх нь. Одоо эргэн санахад алтан үеийн жүжигчдийн биеийн хэлэмж, царайны хувирлаар бүтээсэн дүрүүд зөн совингоор дамжин дүр төрхөө сэтгэлд сийлээд үлдээчихэж л дээ. Тэдний бүтээсэн дүр үзэгчдийн зүрх сэтгэлд мөнхөрч чадсаны учир ийм.

С.Ариунбямба кино урлагт орж ирснээсээ хойш 30 гаруй кинонд дүр бүтээчихэж. СУИС-ийг С.Сугар багшийн удирдлагаар найруулагч, жүжигчин мэргэжлээр дүүргээд төрсөн нутаг Дундговь аймгийн “Төв халхын дуулалт театр”-т багагүй хугацаанд ажиллаж байгаад ирсэн гэхэд чамлахааргүй уран бүтээлд ажилласан нь харагдана.

Одоо түүний бүтээсэн дүрүүд тэсрэхгүй бол нэг л амтгүй болох юм шиг санагддаг болжээ. Харин бодит амьдрал дээр огт өөр хүн гэдгээ ярьсан байдаг. Тэрбээр хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Би уур уцааргүй, тайван хүлээцтэй, тэвчээртэй хүн болов уу гэж өөрийгөө дүгнэдэг. Хүүхэд насандаа бусад хөвгүүдийн адил сахилгагүй жаал байв. Бага, дунд сургуулийн багш нартаа их баярладаг. Их сургуулийн багш нар ч намайг мундаг сайхан төлөвшүүлсэн дээ. Ганцхан амьдрах насандаа хүнлэг, эх орноо хайрласан чин сэтгэл, зөв хандлагатай амьдрахсан гэж хүсдэг” хэмээн сэтгэлээ нээн өгүүлжээ. Тэгэхээр нэлээд тайван эр шиг байгаа юм. Хэвлэлд өгсөн яриандаа дурдсаныг нь анзаарвал тэр дүрээ гаргахын тулд өөрөөсөө тэс өөр хүн болдог нь илэрхий.

Монголын кино урлагт Б.Дамчаа гэдэг эсрэг дүр байлаа. Тоглосон дүрээ чадварлаг гаргасныхаа төлөө үзэгчдийн үзэн яддаг хүн болсон нь түүний хамгийн том шагнал байсан гэдэг. Түүнээс хойш дүрээ үзэн ядуулж чадсан жүжигчин хэд байдаг бол. С.Ариунбямбыг мэргэжлийнхэн дундаа хамгийн дотортой жүжигчин гэдэг юм билээ. Санаж байгаа биз дээ, “Ларьдма” кинонд бүтээсэн туслах дүр буюу шоронгийн хянагч бүсгүйн архичин нөхөр нийгэмд нэлээд үзэн ядалт төрүүлснийг нь. Мань эрийн бүтээсэн эсрэг дүрүүд бас л дотор арзайлгамаар. “Ар хударга” уран сайхны киноны эсрэг талын баатар, гэмт хэргийн бүлэглэлийн толгойлогч болсон дүрийнх нь хэлж, ярьж буй текстээсээ илүү гаргаж буй авир, үйл хөдлөл нь дургүй хүрмээр санагддаг. Мань эр эсрэг дүрийн талаар “Дүрд ялгаанууд хэрэгтэй. Эсрэг дүр дотор олон янз бий. Ярьдаг дүр, ярьдаггүй эсрэг дүр ч бий. Нэг хэв маягт баригдаж өөрийгөө ард түмний сэтгэлд хадаж болохгүй. Олон сонин дүрд ажиллаж болно” хэмээн өгүүлсэн байдаг. Хэдийгээр эсрэг дүрийг чадварлаг бүтээдэг ч маш өндөр ёс суртахуунтай жүжигчин гэдэг юм билээ. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлд өгсөн ярилцлага тун ховор. Нэлээд дөлөх хандлагатай байдаг гэж би сонсож байсан. Үнэн байх гэж бодсон шүү. Тэр бүү хэл өнөөгийн дэлхий ертөнцийн гол хэрэглээ болсон цахим ертөнц, фэйсбүүк платформд нээсэн хаяг байхгүй гэнэ билээ. Цахим ертөнцийг ажиглаж байхад шүтэн бишрэгчид нь голдуу эмэгтэй харагддаг. Түүний талаар голдуу эмэгтэй сэтгүүлчид бичсэн байдаг. Учиртай л биз. С.Ариунбямбын дүрээ гаргах, тэсрэлт, сэрэл мэдрэмжийг нь халуун ангамал цөл, хүйтэн царцуу ертөнцтэй зүйрлэсэн байдаг. Нөгөө л бүсгүйчүүд шүү дээ. Ямартаа ч муу дүрийг ч хамгийн сайнаар гаргаж ийм л хүн байх болов уу гэж бодогдохоор жүжиглэдэг нь төрмөл авьяасынх нь биз ээ. Минийхээр бол С.Ариунбямба ир нь ханаагүй “Азарган соёолон”. Монгол наадмын торгон ногоон дэнжийг зүүдэлж хонох удмын хурдтай хүлэг юм даг уу. Кино урлагт бүтээсэн түүний дүрүүд их сунгааны өмнөх тар, эсвэл давхцаа нэмнээтэй авч буй хөлс шахуу юм байна гэж надад бодогдсоноо хэлчихвэл яадаг юм бол. Ааг нь багтаж ядаад байгаа юм шиг харагддаг учраас би ийн зүйрлээд байгаа хэрэг. Тэр одоохондоо хөөсөн хөлсөө шавхруулчихаад л шилгээн зогсоно. Аагиндаа тултал уралдчих наадам түүнд одоохондоо алга. Жүжигчнийхээ хувьд илүү том уран бүтээлд, илүү ур гаргаж тоглох нөөцтэй учраас би ингэж хэлээд байгаа юм.

Би С.Ариунбямбын талаар бичих болсныхоо дараа түүнийг Жамухад тогловол яах бол гэж бодсон юм. Жамухыг Төрийн соёрхолт, Гавьяат жүжигчин Ц.Төмөрбаатар үзэгчдийн сэтгэлд хоногштол үзүүлж чадсан. Гэхдээ мань эр тогловол яах бол. Миний бодлоор шазруун, догшин хэрнээ өгөөмөр Жамухыг тэр үзүүлэх байх. Саяхан түүний шүтэн бишрэгч бүсгүйтэй ярилцаж суутал “Гавьяат авах болсон доо уг нь” гэдэг санаа цухалзуулаад авсан. Харин би “Хол явах хүн замын чулуунд бүдэрдэггүй юм” гэж хэлмээр санагдсаныг нуух юун. Гавьяат жүжигчин шагналыг нэлээд өндрөөс авна шүү, залуу минь. Мань эр моринд лав эрэмгий юм билээ. Хол явна аа. Дундговь аймаг ч адуутай, айрагтай нутаг даа.

Трамп Төмөрөө

 Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин №003/24630/