Худалдааны шинэ дайн технологийн салбарыг ониллоо

Дональд Трамп анхны бүрэн эрхийн хугацаандаа БНХАУ-ын эсрэг хоёр жил үргэлжилсэн худалдааны дайнаа эхлүүлсэн. Ингэхдээ 1930-аад оноос хойш байгаагүй өндөр хэмжээний татвар тулгахад Хятад улс ч мөн адил хариу барьсан юм. Улмаар Америкийн компаниуд хохирол амсаж,  инфляцыг тодорхой хэмжээгээр өсгөсөн. Тэрбээр энэ удаад тангараг өргөхөөсөө өмнө Хятадыг фентанилийн тээвэрлэлтийг зогсоохгүй бол 10 хувийн татвар, ам.доллартай өрсөлдөх валют бий болгохыг оролдвол 100 хувийн татвар ногдуулна гэж сүрдүүлжээ. Үүнийг хийрхэл эсвэл хэлэлцээрийн тактик байж магадгүй гэж үзэж байна.

Трампын зэвсэг

Энэ удаагийн худалдааны дайныг технологийн талбарт өрнөнө гэж ажиглагчид харж байна. Байдены засаг захиргаа ч технологийн салбарт Хятад улсаас нэг алхам түрүүлэх зорилготой олон арга хэмжээ авсан. Энэ  тактикаа зохицуулахын тулд холбоотнуудаа ч элсүүлсэн билээ. Трампын  зорилго тодорхой. Үнэ тариф түүний зэвсэг байсаар ирсэн юм. Төрийн департамент болон Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн албан тушаалтнууд холбоотон орнуудын Засгийн газруудыг лоббидож, “Хуавэй” компанийн шинэ үеийн 5G харилцаа холбооны сүлжээг ашиглахаас татгалзан, АНУ-ын чип үйлдвэрлэгчдийг БНХАУ-д борлуулалтаа бууруулахыг шахсан. Хятадын хэлэлцээрчид Трампын хүссэнээр АНУ-аас  худалдаж авах бараагаа нэмэгдүүлэх саналыг дэмждэг. Гэхдээ АНУ-ын үүлэн тооцоололд тавьсан хязгаарлалтыг цуцлахаас татгалзсан.  Бээжингийн тухайд технологи үргэлж нэгдүгээрт байсан. “Хятадад үйлдвэрлэв” тайланд технологийн 10 чухал салбарт тэргүүлэгч болох стратегийг тодорхойлжээ. Улмаар үндэсний дэвшилтэт судалгаанд хөрөнгө оруулж, технологийн салбаруудад их хэмжээний татаас олгох замаар гадаадын технологиос хараат байдлаа бууруулахыг эрмэлзэж байна.  Хятадын эдийн засгийн тогтолцоонд үндсэн өөрчлөлт ороогүй. Ши Жиньпин  АНУ-д худалдсан барааны дөрөвний гурвын татварыг хэвээр үлдээсэн юм. “Apple”, “General Motors” зэрэг Америкийн томоохон компанийн Хятад дахь борлуулалт, үйлдвэрлэлийг хориглох гэж хүчлээгүй. АНУ-ын “Apple”, “Tesla”, “Nvidia” компани Хятадаас ашгийн хувьд ихээхэн хамааралтай байдаг. Ши Жиньпин 2023 онд гурав дахь бүрэн эрхийн хугацаагаа эхлүүлж, үндэсний сэргэн мандалтыг “Хятадын мөрөөдөл” гэж нэрлэсэн.  Трамп 2016 оны сонгуулиас ялгаатай нь дэмжигчдээрээ засаг захиргааг бүрдүүлээд байна. 2016 оноос хойш найман жилийн хугацаанд тэдний динамик бага зэрэг өөрчлөгдсөн. Нөгөөтэйгүүр хэн хэн нь өнөөдөр эрх мэдлээ илүү бэхжүүлжээ. Дональд Трамп олон улсын харилцааг зусардалт, заналхийллийг даван туулж чаддаг хүчирхэг удирдагчдын хоорондох тэмцэл гэж үздэг. Тэрбээр дахин сонгогдсоныхоо дараа зөвлөхүүддээ үнэ тарифын асуудалд Хятадыг онцлохгүй байхыг хатуу анхааруулжээ. Энэ нь Ерөнхийлөгч Трампын хувьд стратегийн давуу тал байж магадгүй.

Протекционист бодлого

АНУ-ын худалдааны шинэ бодлого дэлхийн эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөх талаар шинжээчид байр сууриа илэрхийлжээ. Олон улсын валютын сангийн тооцоолсноор 2025 онд дэлхийн эдийн засаг тогтвортой өсөлттэй байна. Гэхдээ Дональд Трампын хэрэгжүүлэхээр амласан хатуу протекционист бодлого сөргөөр нөлөөлөх эрсдэлтэй. Импортын татварыг Канад, Мексикийн бараанд 25 хүртэл, БНХАУ-ын бараанд 10 хувь хүртэл нэмэгдүүлэхээ мэдэгдсэн. АНУ-ын түншүүд  Хятадаас Европ хүртэлх болзошгүй алдагдлыг тооцоолсон.   ОУВС 2025 оны дэлхийн эдийн засгийн өсөлтийн таамгийг шинэчлэхдээ АНУ, БНХАУ-ын өсөлт бага зэрэг удааширч (0.1-0.2 нэгж хувиар), Европын өсөлт бага зэрэг (0.2 нэгж хувиар), Японд хасах 0.2 хувиас 1.1 хувь хүртэл өснө гэжээ. Вашингтон импортын татвараа нэмснээр хариу үйлдэл үзүүлэх нь ойлгомжтой. Зарим эх сурвалжид бичсэнээр Трампын баг худалдааны бодлогыг үргэлжлүүлэн хэлэлцэж байгаа. Цагаан ордны шаардлагыг хангахад түншүүдийн хүсэл эрмэлзлээс хамааран тодорхой шийдвэрүүдийг үе шаттайгаар гаргаж магадгүй. Дональд Трамп гол түншүүдээсээ худалдааны алдагдал хүлээх дургүй. Дэлхийн зах зээлд АНУ  худалдахаасаа илүү худалдаж авдаг орон. Цагаан ордны шинэ эзний хэлснээр, энэ нь БНХАУ,  Европын холбооны орнууд болон Мексикт хэрэглэгддэг протекционист бодлоготой холбоотой юм. Худалдааны тэнцвэргүй байдал нь олон улсын хөрөнгийн урсгалын жам ёсны үр дагавар гэдгийг шинжээчид сануулж байна. Худалдааны алдагдлыг бууруулах энгийн арга бол АНУ-ыг чиглэх хөрөнгийн урсгалыг мэдэгдэхүйц бууруулах явдал юм. Трамп анхны бүрэн эрхийн хугацаандаа худалдааны дайнд оролцож, Хятадын бараа бүтээгдэхүүний татварыг нэмэгдүүлсэн. Үр дүнд нь улс төрийн ногдол ашиг авсан боловч эдийн засгийн үр нөлөө нь буурчээ. Зарим шинжээчийн дүгнэснээр 2018-2019 онд шинэ тарифаар хамгаалагдсан АНУ-ын эдийн засагт өсөлт ажиглагдаагүй. Үүний зэрэгцээ БНХАУ-ын хариу арга хэмжээ АНУ-ын хөдөө аж ахуйд сөргөөр нөлөөлсөн. Харин Бүгд найрамдах намын улс төрийн дэмжлэг мэдэгдэхүйц өсжээ. Автомашин, гангийн үйлдвэр зэрэг хамгаалагдсан бизнестэй мужуудад иргэд  Трампын төлөө саналаа өгөх, Бүгд найрамдахчуудыг Конгресст сонгох хандлага нэмэгдсэн.  АНУ-ын худалдааны шинэ бодлогын дэлхийд үзүүлэх анхны урьдчилсан таамаг гарчээ. Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнээ 2025-2028 онд найм,  үнийн түвшинг есөн  хувиар өсгөхөө Д.Трамп амлав. Гэтэл татварын сангийн шинжээчид ДНБ-ий өсөлтийг суурь хувилбартай харьцуулахад 0.4 пунктээр буурна гэж тооцоолжээ. Зөвхөн Хятадын барааны татварыг нэмэгдүүлэх нь ДНБ-ий өсөлтийг жил бүр 0.5 пунктээр удаашруулж болзошгүй юм.  

Х.Эрдэнэзаяа

 Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин №004/24631/