Асрамжийн газрыг ахмад настны амьдран суух диваажин болгох хүсэл

Улаанбаатар хотоос умард тийш зүглэсэн уудам хөндийг өгсөхөд аянчин, гийчний хөл татардаггүй Ар, Өвөр гүнтийн даваанд тулж очно. Тэдгээр модот давааг тэгшилж зассан цардмал замаар даваад хоёр талаараа модот уулс, тарлан цастай тал дундуур үргэлжлүүлэн давхисаар ахул урьд цагт Улаанбаатар хотыг сүү, сүүн бүтээгдэхүүнээр хангах эрчимжсэн мал аж ахуй, сүүний фермүүд байрлаж байсан бүс нутагт орж ирдэг юм. Партизан, Батсүмбэрийн 800 үнээний фермүүдийн алатау, хар тарлан, шар тарлан  үнээ бэлчиж байсан үзэсгэлэнт байгаль цогцолсон урт хөндий цэлийнэ. Энэ урт уудам хөндийд монгол түмэн хэдэн үеэрээ амьдран, түүхийн урт удаан он цагт мал ахуйгаа маллан сууж, настнаа үдэж, нялхсаа угтан авсаар байсан биз. Харин уудам энэ хөндийд 60-аадхан  жилийн өмнө болсон үйл явдал тухайн үеийн ард иргэдийн сэтгэлд тодоор тэмдэглэгдэж, хачин сониноор яригдсан гэдэгт би итгэлтэй байна. Ард түмнийг дарлан мөлжигч феодалын ёсыг халж, ардын эрхт төр байгуулснаар нийгмийн хамгийн эмзэг буурай хэсэг болох ахмад настан, өнчин ядуусыг асрах газар байгуулахаар шийдвэрлэсэн нь зуун дамжсан баялаг түүх хүүрнэх асрамжийн газрын суурийг тавьсан том үйлийн эхлэл болсон байдаг. Асрамжийн газар байгуулагдсанаасаа хойш 40 гаруй жилийн дараа нийслэл хотоос холгүйхэн байгалийн үзэсгэлэн цогцолсон энэ аманд ирж суурьшсан түүхтэй. Харин “Монголын үнэн” сонин Хүний эрхийн үндэсний комиссын ЭШУСҮА-тай хамтран ажиллах гэрээний хүрээнд миний бие энэхүү газрыг сурвалжлан тэмдэглэх даалгавар өвөртөлж, зорин ирээд байна. 

Асрамжийн газарт очихын тулд Батсүмбэр сумын төв хүртэл цардмал замаар торох юмгүй давхисаар шороон зам руу салж орлоо. Энхэл донхол дундуур найман километр гаруй бүдчин явсаар бид уулын уужимхан амны араараа тунгалаг горхи урссан модот энгэрийг түшин төвхнөсөн асрамжийн газрын цогцолборт хүрч ирэв. Нийт үйлчлүүлэгчийн амьдран суух хоёр байр, захиргааны барилга, уурын зуух зэргээс асрамжийн газрын цогцолбор бүрдэнэ. Энэ цогцолбор нийт 250 хүн хүлээн авах хүчин чадалтай ч өнөөдрийн байдлаар 205 ахмад, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн хамрагдан үйлчлүүлж байна. Биднийг тус газрын дарга угтан авч өрөөндөө урилаа. ХЭҮК-ын ЭШЭҮА-ны баг үүдээр ороод л ажлаа хийж эхлэх нь тэр. Тэд хаа очсон газраа даргын өрөөг зүглэхээсээ өмнө хүмүүстэй уулзаж ярилцахыг эрхэмлэдэг нь ажлын онцлогтой нь холбоотой.  Үүдний хэсгээс даргын өрөө хүрэх хооронд тус газрын талаар товчхон мэдээлэл өгч, түүх хүүрнэх зураг, хөрөг өлгөсөн урт нарийвтар хонгилыг дайран өнгөрнө. Би даргын өрөөг зүглэхээс өмнө үүдний хэсэгт эндхийн үйлчлүүлэгчид телевиз үзэн чөлөөт цагаа өнгөрөөн суугааг хараад хэсэгхэн зуур тогтон ажиглав. Тэдний өмссөн хувцас настай хүний даруухан байдлыг илтгэх бөгөөд хуучирч муудсан гэж хэлэхээргүй юм. Мэдээж гадаа хүйтэн, хөр цастай болохоор эдгээр настан салхинд гарах боломжгүй энд хөл хоригдон суугаа биз. Учир нь би орж ирэхээсээ өмнө салхилж, зугаалах боломжтой явган хүний замтай, бие чийрэгжүүлэх дасгалын төхөөрөмжүүд, хууч хөөрөн суух сүүдрэвч, сүү идээгээ өргөн, сүслэн залбирч болох суварга бүхий талбайг тойрч харсан юм.

Бид даргын өрөөнд орж суудлаа эзлэн шууд л ажил хэрэгтээ орж яриа, хөөрөө дэлгэлээ. Энэ удаагийн баг бүрэлдэхүүнд ХЭҮК-ын долоон гишүүний хоёр нь багтсан тул нэлээд өргөн хүрээний агуулга яригдах болов уу гэж таамаглав. Багийн зарим гишүүн үйлчлүүлэгчдийн өрөөгөөр орж ярилцахаар явсан тул хоёр референт бүсгүй тэмдэглэлийн дэвтэр гарган албархаг байдлаар суухад нь би ч мөн дуурайлаа. Гэхдээ миний хувьд өөрийн сонирхсон сэдвийн хүрээнд л бичнэ. Асрамжийн газрын дарга ХЭҮК-ын гишүүдийн хоорондох яриа албан ёсны тоо баримтаар эхэлж байна. Дээр дурдсан 205 үйлчлүүлэгчийн 135 нь эрэгтэй, 70 нь эмэгтэй. Харин тэдэнд 111 орон тооны ажилтан үйлчилдгээс 30 асрагч дөрөвхөн эмч байдаг гэсэн нь анхаарал татсаныг хойно өгүүлэх юм. Энд СЭМҮТ-д яригдаж байсан төрөлжсөн асрамжийн газар байгуулах шаардлагатай байгаа тухай яриа ахиад л сөхөгдөв. Учир нь эдгээр 205 үйлчлүүлэгчийн 153 нь сэтгэцийн өөрчлөлттэй. Нэг асрагчид 10 гаруй үйлчлүүлэгч ногддог гэхээр ярихаас аргагүй. Харахад эрүүл мэт настны сэтгэцийн өвчин хавар, намрын цагт сэдэрч эмч, асрагч нарыг зовоодгоос гадна эрүүл саруул үйлчлүүлэгчдийн биед халдан бэртээж, гэмтээх тохиолдол ч гардаг тухай тэд сэтгэл зовнин өгүүлж байсан юм. Асрамжийн газрын даргын өрөөнд төрөлжсөн асрамжийн газар байгуулах шаардлагатай талаар яриа өрнөхөд “Төрөлжсөн асрамжийн газар байгуулах талаар СЭМҮТ-ийн удирдлагатай ярьж, тус газрын хашаанд барина гэж  тохиролцоод төсвийг нь УИХ-аар батлуулаад өгтөл зорилго нь өөрчлөгдөн СЭМҮТ-ийн эмнэлгийн төв байр барихаар болсон” гэх яриа гарав. Ойлгомжгүй юм, яагаад төрөлжсөн асрамжийн газар зайлшгүй хэрэгтэй гэж дээш, доош нь бичиг цаас чулуудаж, өргөдөл гомдол тавьж олон жил ярьчихаад ажил болгон хөөцөлдөөд төсөв батлуулаад өгөхөөр зорилго нь өөрчлөгддөг юм бол. СЭМҮТ-өөр ороход төрөлжсөн асрамжийн газар байгуулах хэрэгтэй гэж удирдлага нь ярьж л байсан даа.

Асрамжийн газрын дарга гүндүүгүй царайтай бор хүнийг Л.Эрдэнэхүү гэнэ. Хариуцсан ажлаа бүтээх, шийдвэрлэх гэсэн чин эрмэлзэл түүний ярианаас сонсогдоно. Тэрбээр ХЭҮК-ын ЭШУСҮА-ны баг өмнө нь ирэхдээ тавьсан шаардлагуудыг биелүүлснээ яриад зарим нь биелэх шатандаа явж байгааг дуулгаж байна. Асрамжийн газар тэргэнцэртэй хүн орж болох усан сан, чийрэгжүүлэх танхим байгуулж өөрсдийн эрх мэдэл, санхүүгийн хүрээнд шийдвэрлэж болох зүйлсээ хийснээ ярилаа. Тэдэнд одоо шийдвэл зохих хамгийн том асуудал байгаа нь асрамжийн газрыг сумын төвтэй холбосон засмал замтай болох. Гэхдээ зам барих ажил эхлээд газар шорооныхоо ажлыг хийгээд явж байгаа. Зайлшгүй замтай болохын учир нь өндөр настнуудын нэгнийх нь хууч хөдөлж мэргэжлийн эмчийн туслалцаа шаардлагатай болоход зун шавар намагтай, өвөл нь хөр цастай хөндийг туулан найман километр явахад хүндрэлтэй байдаг. Ийм нэг удаагийн тохиолдлоор хууч нь хөдөлсөн өндөр настнаа алдчих шахсан тухай ч ярьж байна. Өвчин хуучтай 200 гаруй өндөр настантай энэ газар дэргэдээ өрхийн эмнэлгийн дайтай эмнэлэггүй, дөрөвхөн эмчтэй байгаа нь анхаарал татсаныг дээр өгүүлсэн дээ. Тэр ч бүү хэл асрамжийн газрыг тойроод мянга шахам сонгогчтой суурин байгуулагдсан байхад шүү. Хууль эрхзүйн хувьд ямар нэгэн саад тээг байдаг юм болов уу. Ямартаа ч эднийх нэг машинтай болсон гэнэ. Хандиваар л юм дуулдана билээ. Нээрэн мартах шахлаа, 2026 онд асрамжийн газрыг сумын төвтэй холбосон замыг ашиглалтад оруулна гэсэн. Шинэ, хуучин байрны голын зайд асрамжийн газрын дарга цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулах сонирхолтой байгаа ажээ. Сонирхоод зогссонгүй ажил хэрэг болгохоор зураг төслөө гаргуулаад үндэсний хоёр ч том компанид санал тавьж нааштай шийд сонссон гэнэ. Монголд тун ховордоод байгаа мэргэжлийн асрагч, асаргаа энд нэлээд чухал асуудлын нэг байв. Мэргэжлийн асаргааг шинжлэх ухааны түвшинд зааж асрагч бэлтгэдэг ганцхан сургууль байдаг бөгөөд жилд хоёр танхимаар хичээллэж оюутнуудаа төгсгөдөг ч тэдэнд олдох нь бүү хэл бэлтгэсэн боловсон хүчнээ гадаадад алдчихдаг байна. Ийм учраас асрагчийг сувилагчийн туслах гэдэг орон тоонд мэргэжлийн бус хүн авч ажиллуулахаас өөр аргагүй байдаг тухай ярьж байлаа.

Даргын өрөөнд болсон яриа өндөрлөж бид асрамжийн газрын үйлчлүүлэгчидтэй уулзаж тэдний байр байдал, амьдралын хэмнэлийг харахаар гарав. Хуучин буюу дээд байранд нь асаргаа зайлшгүй шаардлагатай хүмүүс байдаг ажээ. Сэтгэцийн өөрчлөлттэй, тэргэнцэртэй, хэт өндөр настнууд энд байдаг ажээ. Гаднын хүнийг бүү хэл асрагч, эмч нараа ч гэртээ оруулах дургүй зожиг ганцаардмал хүн ч байх юм. ХЭҮК-ын гишүүд ЭШЭҮА-ны багийн гишүүд асрамжийн газрын үйлчлүүлэгчдийн өрөөгөөр орохдоо байранд амьдрах айл өрхөөр орж байгаа мэт хандаж зөвхөн тэдний зөвшөөрлийн дагуу орж байсныг  заавал дурдах ёстой. Би тэргэнцэртэй үе тэнгийн гурван өвгөний гэрт орж ярилцлаа. Иргэний нисэх хүчний нисгэгч байсан гэх цэмцгэр догь яриатай эрхэмтэй бараг хориод минут хуучлав. Өөрийнхөө хийж байсан ажлаа ярихдаа дуртай юм. Харин асрамжийн газар хэрхэн ирснээ ярихдаа нэлээд хойрго. Төрсөн үр хүүхэдтэй болж амжилгүй нэг л мэдэхэд өтөл насанд ирсэн хэмээн өгүүлээд  гурван дүү нь байдаг боловч тэдэндээ дараа болохыг хүсээгүй учраас асрамжийн газрыг сонгосон гэнэ. Энд ирсэндээ гомдоллож гуних юм алга даа. Үеийнхэнтэйгээ хууч хөөрөөд сайхан байгаа хэмээн инээмсэглэн үдсэн юм. Багийнхан маань ажлаа дуусав бололтой цуглажээ. Эндээс бид хоёрдугаар байр руу очих юм.

Асрамжийн газрын хоёрдугаар байранд бие даах чадвартай настнууд байрладаг. Байрны гаднах талбай цэмцгэр, тухлаг мэдрэмж төрүүлнэ. Үүдний танхимд мөн л хэдэн үйлчлүүлэгч телевиз үзэн хөөрөлдөж суугаа нь таатай мэдрэмж төрүүлнэ. Гаднаас хувраг лам нар ирж ном хурж таарлаа. Тэднийг цэлгэр танхимд настнуудын олонх нь хүрээлэн сууж номын дуу сонсож байна. Хаана ч очсон номын сангаар нь орох дуртай учраас асрагчаар заалган орлоо. Хуврагуудын айлдвар дуустал ямар нэгэн зүйл хийх ёстой биз дээ. Номын санд бурхан шашны чиглэлийн кирил бичгээр хуулбарлан буулгасан судар номууд харагдах бөгөөд Библи ч хэрхэн дутах вэ гэсэн шиг зохих байраа олжээ. Номын сан мянга гаруй номтой. Түүх, нийгмийн чиглэлээр бичигдсэн зохиол, бүтээлүүдээс гадна “Монголын үнэн” сонины шилдэг нийтлэлийг эмхэтгэсэн анхны түүвэр ч харагдана. Асрамжийн газрын хоёрдугаар байранд хувь тавилангийн эрхээр хоёр биенээ олж учирсан хосын гэр байдаг гэдэг үг багийг тийш хөтөллөө. Хөнгөн шингэн биетэй өвгөн нь 80 гаруй настай. Хань нь түүнээс нэлээд хэд дүү тал цус харвасан оноштой 70 гаруй насных. Хос хоёр асрамжийн газрын хамгийн соёлч, цэвэрч өрх гэсэн тууз өлгөжээ. Тэдний өрөөнд айлд байх бүх л зүйл байх ба эрээн хивс цэмцэгнэн дэвссэн нь улам л өнгө оруулах ажээ. Гэрийн эзэн бидэнд “Энэ газар ханьтайгаа учирсан одоо таван жил болж байна. Бид хоёр тэтгэврийн мөнгөнөөсөө илүүчлээд гэр орондоо тохь нэмэх зүйлсийг худалдаж авдаг” хэмээн хөөр баяртай өгүүлж сууна. Амьдралын баяр баясгалан, утга учир гэгч хаана ч,  хэзээ ч байж болохыг би тэднээс харж суусан юм. Олны танил, өндөр албан тушаал хашиж явсан хүмүүс, шилийн сайн эр, шинэхэн голомтоо бадраасан хос, Христэд итгэгч, хээнцэр дэгжин, өөлж гоочилж байдаг хямсгар, өдөржин алиалах марзан гээд өөрсдийн бичил нийгмийг бүтээсэн сонирхолтой ертөнц бүрэлдэн тогтжээ. Энэ сонирхолтой ертөнцийг анирдаж суух миний хувьд чухал байсныг өгүүлэх юун.

Миний асрамжийн газрыг зорьсны нэг учир нь харамсаж явдаг нэг бодлынхоо үнэн эсэхийг шалгах хүсэл байв. Ази гэр бүлийн соёл уламжлал биднийг эцэг, эхээ асрамжийн газар өгөхийг зөвшөөрдөггүй. Гэтэл орчлонгийн жамаар нэг нь түрүүлээд одохын цагт амьдралын хэмнэл, үзэл санаа, үнэт зүйл, ярих түүхийн он цаг, танилын хүрээ, уншсан ном, үзсэн жүжиг кино өөр гурван үе биесээ харан  хүний бараанаас цаашгүй болдог. Эрхи имрэн бодолд дарагдан өрөөндөө ганцаараа чимээгүйхэн суух өвгөд, эмгэдийг мөн ч олон харсан даа бид. Тэдэнд хань, хамт олон байхгүй учраас тийн суугаа юм. Хүн гэдэг нийгмийн амьтан шүү дээ. Үе тэнгийнхэнтэйгээ ярьж нийгмийн харилцаанд оролцох ёстой. Үр хүүхэд нь хоол унд, орох оронтой байлгаж өглөө, оройд орж биеийг нь асуухыгаа асарч байна гэж бодох буруу. Бид энэ хандлагаа өөрчилж тэднийг аль нэг асрамжийн газар үе тэнгийнхэнтэй нь байлгах ёстой юм билээ. Би энэ л бодлоо батлахыг хүссэн нь миний зөв байсныг нүдээр харлаа. Тэнд эрхи имэрч суугаа нэг ч настан алга. Инээлдэж, ярьж, биенээ егөөдөж нийгмийн харилцаанд оролцож байна. Цагаан сар, наадам гэх мэт үндэсний уламжлалт баяраар эндхийн үйлчлүүлэгчдийн 50 хувь нь гэртээ харьдаг гэж байсан. Бид асрамжийн газрын даргатай ярилцаж суухдаа “Та тэтгэвэрт гарахаараа энэ хавьд хашаа байшинтай болоод амьдран суух уу” гэж асуухад өөдөөс харан инээмсэглэж сууснаа “Үгүй ээ. Би энэ асрамжийн газартаа ирж амьдрах болно” хэмээн огтхон ч эргэлзэлгүй өгүүлсэн юм. Түүний хариултаас биднийг хандлагаа өөрчлөхийг, асрамжийн газрыг ахмад настны амьдран суух диваажин болгох хүсэл хоёр сонсогдож байлаа.

Асрамжийн газрын цогцолборыг машиныхаа толинд харж явна. Хэзээ нэгэн цагт цэцэрлэгт хүрээлэн, усан сан, чийрэгжүүлэх төхөөрөмж, спортын талбай бүхий цогцолборт би цардмал замаар ирэх болно. Миний сэтгэлд ямар нэг хөндүүр бодол, хөөрхийлөх өр өвдөлт алга. Болохгүй зүйл байгаа ч болгох гэж хичээх сэтгэл тэнд байна.    

Трамп Төмөрөө

Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин №009, 010/24636, 24637/