126 гишүүнтэй анхны парламентын хоёр дахь чуулганы тоолуур гүйж эхэллээ

УИХ-ын 126 гишүүнээс 74 нь хүрэлцэн ирснээр хаврын ээлжит чуулган нээлтээ хийлээ. Ес дэх удаагийн сонгуулийн дүнд бүрдсэн анхны 126 гишүүнтэй парламент хоёр дахь ээлжит чуулганаа эхлүүлж буй нь энэ. Манай улсад жил бүрийн чуулгантай зэрэгцээд хаврын их улстөржилт эхэлдэг бичигдээгүй хуультай. Жам ёсоор монголчуудын хаврын улстөржилтийн эхний сэдэв хаврын чуулган  нээсэн шөнөдөө л эхэлчихэв бололтой, гүйцэтгэх ажиллагаа, хэвлэлийн эрх чөлөөний асуудал хөндөгдөж эхлэв.  Энэ удаагийн чуулганы нээлтэд Ерөнхийлөгч хүрэлцэн ирээгүй бол Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ биечлэн байлцсан юм. Түүнчлэн  анхны намрын чуулганд хамгийн “муу сурагч”-аар тодорсон Ерөнхийлөгч асан, УИХ-ын гишүүн Х.Баттулга, С.Лүндэг нар энэ удаад чуулганы нээлтэд  ирсэн байв.

Х.Баттулгын хувьд намрын чуулганы хуралдаанд  ганцхан удаа суусан бөгөөд  гурван удаа эмнэлгийн чөлөө авсан бол бусад хуралдааныг тасалсан байдаг. Харин С.Лүндэг гишүүн 11 удаагийн чуулганы хуралдаанд ирээгүй бөгөөд эрүүл мэндийн шалтгаантай байснаа хэлдэг. Ард түмний төлөөлөл болж УИХ-ын гишүүнээр сонгогдсон атлаа хууль тогтоох үндсэн үйл ажиллагаанд хүндэтгэлгүй хандсан дээрх гишүүдэд  УИХ-ын Ёс зүй, дэгийн байнгын хорооноос хариуцлага тооцох шаардлагатайг сануулж байсан юм. Цаашид энэ мэт гишүүдийн ёс зүйгүй үйлдэлд хариуцлага тооцох нарийвчилсан зохицуулалтыг холбогдох хуульд нэмж оруулах санаачилгыг ч зарим гишүүний зүгээс гаргаж байв. Тэгвэл дээрх гишүүдийн хувьд ямартай ч нээлтийн чуулганаа тасалсангүй. Нөгөөтэйгүүр энэ удаагийн чуулганы бас нэг онцлох сэдэв нь 126-1 буюу нэг гишүүний бүрэн эрхийн асуудал хөндөгдөж буй. Тодруулбал, УИХ-ын сонгуулийн нэгдүгээр тойрог буюу хангайн бүсэд АН-аас нэр дэвшин өрсөлдсөн Д.Цогтбаатарыг гурван шатны шүүхээс гэм буруутайд тооцож, ял оноочихоод байгаа юм.  Энэ талаарх Улсын Дээд шүүхийн тогтоолоо тэрбээр чуулганы завсарлагааны хугацаанд гардан авсан ч ажлаа хийсээр яваа нь ёс зүйд нийцэхгүй бөгөөд Монгол Улсын хууль хүн бүрд ижил тэгш үйлчлэх зарчим алдагдаж байна гэх шүүмжлэл нийгэмд өрнөөд байгаа юм. Гэсэн хэдий ч УИХ шүүхийн шийдвэрийг хэлэлцэх боломжгүй буюу үндсэндээ Д.Цогтбаатар гишүүний өөрийнх нь  хууль шүүхэд хүндэтгэлтэй хандах, хуулийг сахин биелүүлэх эр зоригийн асуудал болж хувирчихаад байгаа нь анхаарал татсан сэдэв хэвээр байна. Нөгөө талаас АН-ын дарга Т.Гантөмөрийн хувьд энэ асуудалд санаачилгатай хандаж, бүлгийн гишүүнийхээ бүрэн эрхийн асуудлыг хэрхэхийг шийдэж, Монголын төрд хүндэтгэлтэй хандах, намын даргын хувьд улс төрийн шийдвэр гаргах шаардлага үүссэн.
Хаврын чуулганы нээлтэд Үндсэн хуулийн Цэцийн дарга, Улсын ерөнхий прокурор, Засгийн газрын гишүүд, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга, ҮАБЗ-ийн Нарийн бичгийн дарга болон УИХ-д ажлаа шууд тайлагнадаг байгууллагын удирдлагууд зэрэг төрийн өндөр албан тушаалтнууд, Монгол Улсад суугаа Дипломат төлөөлөгчийн газар, Олон улсын байгууллагын суурин төлөөлөгчийн газрын тэргүүнүүд уригдан оролцсон юм.  УИХ-ын дарга 2025 оны хаврын ээлжит чуулганыг УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан нээж хэлсэн үгэндээ гишүүд завсарлагын хугацаанд иргэд, байгууллагуудтай нүүр тулан уулзаж, нөхцөл байдалтай газар дээр нь танилцаж асуудлын гүн рүү орж, санаа оноогоо хуваалцаад ирсэн нь энэ хаврын чуулганы хууль тогтоомжийн төслүүдийн хэлэлцүүлэг ажил хэрэгч, бүтээлч өрнөхөд нөлөөлөх нь гарцаагүй хэмээн тодотгосон. Тухайлбал, УИХ-ын даргын хувьд  чуулганы завсарлагын хугацаанд зарим гишүүний хамтаар  хангай, баруун, төвийн, зүүн, говийн бүсийн аймгуудад ажиллаж малчид, хоршоологчид, худалдаа, бизнес эрхлэгчид болон төрийн албан хаагчид, хуульчид, ахлах ангийн сурагчдын төлөөлөл зэрэг 25 мянга гаруй иргэдтэй уулзжээ.  Энэ тухайд тэрбээр “Иргэд биднээс бүрэн эрхийн хүрээ хязгаар, боломжоос хальж давсан зүйлийг  хүсэхээс илүүтэй парламент нь парламент шиг ажиллахыг хэлж, сануулж байна.  Мөн иргэдээ ажил, орлоготой байлгах, үр хүүхдүүдээ орчин нөхцөл хангагдсан сургууль, цэцэрлэгт хамруулах, эрүүл мэндийн үйлчилгээ ойр байх, зам харгуй, дэд бүтцийг хөгжүүлэх гээд наад захын амин чухал зүйлсийг хөндөн үгээ дайж байна. Энэ бол та бидний баталж буй хуулиуд иргэдийн амьдралын чанарыг ахиулахад чиглэх ёстой гэсэн үг”  хэмээн УИХ-ын гишүүдэд хандан үр бүтээлтэй бөгөөд ард иргэдийн амьдралд бодит хувь нэмэр оруулахуйц байдлаар ажиллах шаардлагатайг  даргын хувьд ангийн нөхдөдөө сануулаад амжсан.  Хаврын ээлжит чуулганы хугацаанд нийгмийн өмнө тулгамдсан олон асуудлын нөхцөл, шалтгааныг нарийвчлан авч үзэж, ул үндэстэй шийдвэрлэх шаардлагатайг онцлон тэмдэглээд, юун түрүүнд УИХ мега төслүүд хэрэгжих эрх зүйн үндсийг бүрдүүлэхэд онцгой анхаарч, улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө хамтарсан Засгийн газраа бүрэн дэмжиж ажиллах нь зүйтэй гэдгийг тодотгосон нь  энэ парламент бүрэн эрхийнхээ хүрээнд Засгийн газраа үргэлж дэмжин, нэг зүгт харж ажиллахаа илэрхийлсэн үйлдэл болсныг ажиглагчид онцолж байна. Түүнчлэн хүн төвтэй хууль зүйн бодлогын суурь  болох Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар тавигдах ёстойг дурдахын зэрэгцээ зах зээлийн шударга өрсөлдөөн, эдийн засгийн тэлэлтийн эрх зүйн орчныг дэмжих хуулийн төслүүдийг хэлэлцэн шийдвэрлэхэд анхаарал хандуулна гэдгээ УИХ-ын дарга  тодотгон мэдээлсэн.  Улс орны эдийн засагт дунд болон урт хугацаандаа эерэг өөрчлөлт авчрах бодлогын зоримог шийдлүүд, том төслүүд, тэдгээрийн эдийн засагт үзүүлэх үр дагаврыг өнөөдрийн үүсээд байгаа гадаад орчны нөхцөл байдалтай уялдуулж, эдийн засагт дарамт болохгүйгээр, ард иргэдийн амжиргаанд ахицтай байхыг зорьж ажиллахыг Засгийн газраас шаардах, биелэлтэд анхаарч ажиллах нь УИХ-ын үүрэг гэдгийг тэрбээр онцлон тэмдэглэв.

Эрчим хүчний салбарт эрх зүйн шинэчлэл хийнэ

Түүнчлэн энэ удаагийн хаврын чуулганаар эрчим хүчний салбарт эрх зүйн шинэчлэл хийнэ гэдгийг УИХ-ын дарга хэлсэн  үгэндээ онцлов. Тодруулбал,   хэрэглэгчийн гар дээр очих бараа бүтээгдэхүүний үнэ тодорхойлоход цахилгаан, дулааны тариф чухал нөлөөтэй. Цахилгааны үнийг хэрэглээний түвшингээр нэмэхдээ халаалтаа цахилгаанаар шийдсэн иргэдэд төлбөрийн их дарамт үүсгэснийг иргэдийн зүгээс эргэн харах хүсэлт гаргаснаар Засгийн газар иргэдийн санал, гомдолд шуурхай хандаж шөнийн халаалтын хөнгөлөлтийг илүү өргөжүүлсэн арга хэмжээ аваад байгаа юм. Харин цаашид эрчим хүчний салбарын эрх зүйн шинэчлэлийн ажил хаврын чуулганы чухал хэсэг байх болно гэдгийг спикер чуулганы нээлтийн үгэндээ онцолсон нь анхаарал татаад байна. Нөгөөтэйгүүр  2003 онд батлагдсан Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хуулийн хэрэгжилтийг үнэлж, орчин цагийн хэрэгцээнд нийцэж байгаа эсэхийг хойшлуулалгүй, эргэн харах шаардлагыг зүй ёсоор бий болгож байгаа учраас энэ талаарх эрх зүйн орчныг эргэн харах нь тодорхой болж байна. Зарим тоо баримт дурдахад,  2024 оны жилийн эцсээр эдийн засгийн өсөлт 4.9, инфляц 9.2, төсвийн тэнцэл хасах нэг хувьтай, төлбөрийн тэнцэл 622 сая ам.долларын ашигтай, гадаад валютын нөөц 5.5 тэрбум ам.долларт хүрсэн байсан.  Харин энэ оны хоёрдугаар сарын эцсээр инфляц 9.6 хувьтай, гадаад худалдааны тэнцэл 294 сая ам.долларын ашигтай, гадаад валютын нөөц 4.4 тэрбум ам.доллар буюу валютын төлбөртэй барааны 4.5 орчим сарын импортыг хангах түвшинд хүрчээ.  Харин экспортын гол түүхий эд болох нүүрсний үнэ төсөөлснөөс өндөр хувиар буурч, нэгдүгээр сарын урьдчилсан гүйцэтгэлээр төсвийн орлого өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 38.9 хувиар бага төвлөрч, төсвийн тэнцэл 493 тэрбум төгрөгийн алдагдалтай гарсан байна. “2024 оны нэгдүгээр сард төсөв 676 тэрбум төгрөгийн ашигтай гарч байсан. Иймд цаашид сэргэж байсан эдийн засгийн идэвхжилийг хадгалах нь үүсээд байгаа орчин нөхцөлд юу юунаас илүү чухал болоод байна. Гадаад орчны хүчин зүйлсээс нөхцөлдсөн, эмзэг байдлаас гарахын тулд дотоод эдийн засгийн бүтцийг өөрчилж, дотоодын үйлдвэрлэлийг бодлогоор дэмжих хэрэгтэй. Ингэхдээ ирээдүйд улс орны эдийн засгийг олон суурьт, илүү төрөлжсөн бүтэц рүү шилжихэд хэрэгтэй арга хэмжээнүүдийг, тэр дотроо бидний өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтуудыг хэрхэвч орхигдуулж болохгүй” хэмээн  Д.Амарбаясгалан дарга дурдлаа. Чуулганы завсарлагааны хугацаанд ард иргэдийн төлөөлөлтэй уулзахад  УИХ-ын гишүүдийн үр дүнтэй оролцоо, ирцийг сайжруулах шаардлагатай байгааг  хатуухан шүүмжилж байжээ. Тиймээс иргэдийн төлөөлөл болж сонгогдсон гишүүд өргөсөн тангарагтаа үнэнч байж, хүлээсэн үүргээ нэр төртэй биелүүлэх ёстойг УИХ-ын дарга хэлсэн үгэндээ онцлоод гишүүдийн ирцийг тогтмол мэдээлж, иргэд сонгогчидтой эргэх холбоог сайжруулах ажил, арга хэмжээг дэмжиж ажиллахаа мэдэгдэв. Тэрбээр  хэлсэн үгийнхээ төгсгөлд хаврын чуулганаар хийх ажил, хэлэлцэх асуудлын дийлэнх хэсгийг хууль тогтоомжийг судалж, боловсронгуй болгох, хянан шалгах зэрэг тодорхой асуудлаар УИХ-аас байгуулагдан ажиллаж байгаа ажлын хэсгүүдийн судалж, боловсруулсан хууль тогтоомжийн төсөл, бүрдүүлэх тул ажлаа эрчимжүүлж, тогтоосон хугацаанд холбогдох баримт бичиг, шийдвэрийн төслөө танилцуулж ажиллахыг тусгайлан анхаарууллаа.  Ийнхүү УИХ-ын дарга үг хэлснээр чуулганыг албан ёсоор нээсэн бөгөөд үргэлжлүүлэн холбогдох хуульд заасны дагуу чуулганы нэгдсэн хуралдааныг хаалттай горимд шилжүүлснээр ҮАБЗ-ийн мэдээллийг сонссон юм. Ийнхүү УИХ хуваарийн дагуу хуралдаж эхэллээ. 

 М.Өнөржаргал

Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин №011/24638/