Д.Амарбаясгалан: Хууль дээдлэх зарчмыг бодитоор хэрэгжүүлэх цаг нэгэнт иржээ

Монгол Улсад хэрэгжиж буй бүх хуулийн үндсэн философи нь хүн байх эрх зүйн орчныг энэ хаврын чуулганаар бүрэлдүүлнэ хэмээн спикер Д.Амарбаясгалан нээлтийн үгэндээ онцлов. Манай улс Үндсэн хуулиа өөрчилснөөр анх удаа 126 гишүүнтэй парламент бүрдсэн. Олон намын төлөөлөл, олон гишүүн, нийгмийн олон бүлгийн дуу хоолой бүхий парламент ийнхүү хоёр дахь удаагийн ээлжит чуулганаа эхлүүлж байна. Монгол Улс  УИХ-ын олон гишүүнтэй болсноор ард иргэдийн амьдралын чанарт төдийгүй улсын хөгжилд ямар өөрчлөлт шинэчлэл  гарах вэ гэдэг асуултад тодорхой хариулт өгсөн томоохон хэд хэдэн шийдвэрийг гаргасан. Тухайлбал, Монгол Улс түүхэндээ анх удаа алдагдалгүй төсөв баталсан. Улмаар 30 жил гацсан ураны төслийг хөдөлгөж, гуравдагч хөршийн хөрөнгө оруулалтын шан татаж чадсанаараа,  Оюутолгойн дараа орох гадаадын том хөрөнгө оруулалтын гэрээг үзэглэснээрээ,  эдийн засгийн аргаар үндэсний аюулгүй байдлаа хамгаалж чадсанаараа, Хамтарсан Засгийн газраас зарласан 14 мега төслийн эхний хоёр том гэрээг хөдөлгөх хууль эрх  зүйн орчныг УИХ-аас бүрдүүлж, Засгийн газар ажил хэрэг болгосноороо  УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан,  Монгол Улсын  32 дахь Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ нар түүхэн үйл явдлын автор болон үлдэж чадсан. 126 гишүүнтэй анхны парламент анхны намрын чуулганаараа ийнхүү 30 жилийн гацааг тайлж чадсан бол анхны хаврын чуулганаараа юу хэлэлцэж, ямар шийдвэр гаргах вэ гэдэг том хүлээлт нийгэмд  үүсээд буй. Тэгвэл УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалан хаврын чуулганы нээлтэд хэлсэн  үгэндээ Монгол Улс хууль дээдлэх зарчмыг бодит утгаар хэрэгжүүлэх цаг нэгэнт ирснийг тодотгов. Түүнчлэн тэрбээр нэгэнт хамтарсан Засгийн газар бүрдсэн энэ цагт улс төржилтөө хойш тавьж, өмнөө тавьсан том зорилгынхоо төлөө нэгдэж ажиллахыг уриалсан нь УИХ-ын гишүүдэд өгсөн даруухан сануулга байлаа. Хаврын чуулганы нээлтэд УИХ-ын дарга Д.Амарбаясгалангийн хэлсэн үгнээс онцлох эшлэлийг хүргэж байна.

• - Төлөөлөл өргөжиж 126 гишүүнтэй болсон парламентын энэ танхимд гишүүд та бүхнээр дамжин иргэдийн дуу хоолой илүү өргөн хүрээнд, тогтмол сонсогдож байгаасай гэж хүсэж байна. 
• - Албан өрөөний цонхоор асуудлыг харж шийдэх, бодит нөхцөлийг таньж мэдэж, шийдэл олохын ялгаа их. 
• - Олон түмний нэрийг баривч цөөн хэдэн хүний хүсэл далд шургалсан цахим сүлжээгээр өнөөдрийн Монголын амьдрал, хөгжил хэмжигдэх учиргүй.
• - Та бидний баталж буй хуулиуд иргэдийн амьдралын чанарыг ахиулахад чиглэх ёстой 
• - Хот, хөдөөд амьдралын чанарын ялгаа орших ёсгүй. Хот, хөдөө хамтдаа хөгжих нь нийгмийн эрх тэгш, аюулгүй, тогтвортой байдлын суурь мөн
• - Хөдөөгийн бизнес эрхлэгчийг бүх шатанд эрвийх дэрвийхээрээ дэмжих ёстойг энд онцгойлон тэмдэглэе
• - Иргэд, малчдын санаачилгаар эхэлж байгаа өрхийн, хоршооны үйлдвэрлэл бүс нутаг, цаашлаад улс даяар төдийгүй гадаад зах зээлд нэвтрэхэд хөнгөн үйлдвэр, технологийн паркууд ихээхэн үүрэг гүйцэтгэхээр байна
• -Монгол Улсын бүсчилсэн хөгжлийн үзэл баримтлалын хүрээнд байгуулагдах хөнгөн болон хүнд үйлдвэрийн паркууд бодитоор бий болоход Аж үйлдвэржилтийн бодлогын байнгын хороо анхаарч, УИХ-ын холбогдох тогтоолын хэрэгжилтэд тогтмол хяналт тавьж ажиллах хэрэгтэй
• -Мэргэжлийн багш хүрэлцээгүй, цахим хичээлийн зохион байгуулалт дулимаг, интер­нэтийн хурд муу, номын сангийн багтаамж бага, хүйтэн сургуулийн орчин зэрэг нь та бидний шийдэх асуудал мөн 
• - Хотын дэд бүтцийн төлөвлөлт иргэдийн таатай амьдрах орчныг бий болгоход чиглэсэн оновчтой, зөв байх учиртай
• -  Гэр хорооллыг барилгажуулахад эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээний хүртээмжийг оновчтой төлөвлөж, шинийг нэвтрүүлэхтэй зэрэгцэн хуримтлагдсан олон асуудлыг шийдвэрлэхэд нийслэлийн төлөвлөлт чиглэх ёстой
• - Хотын тулгамдсан асуудлыг захиргааны аргаар шийдэхдээ Үндсэн хуульд заасан хүний эрх, эрх чөлөөг хамгийн бага хөндөх тэрхүү хувилбарыг сонгохыг орон нутгийн иргэд сануулж байна
• - Аливаа хурсан асуудлыг цаашид захиргааны бус, харин оролцоо, зөвшилцлийн аргаар шийдвэрлэх эрх зүйн орчин бүрдүүлэхийг нэн тэргүүнд дэмжин ажиллана
• - Нэгдүгээрт, УИХ мега төслүүд хэрэгжих эрх зүйн үндсийг  бүрдүүлэхэд онцгой анхаарч, улс орныхоо хөгжил дэвшлийн төлөө хамтарсан Засгийн газраа бүрэн дэмжиж ажиллах нь зүйтэй
• -Геополитик, эдийн засгийн харилцааны эгзэгтэй энэ цаг үед УИХ төрийн бодлогын тогтвортой байдал, тууштай хэрэгжилтийн зарчмыг баримталж, үндэсний эв нэгдэл, гадаад бодлогын тогтвортой байдал, институц хоорондын үйл ажиллагаа, уялдаа холбоог дэмжиж, төрийн үйл ажиллагааны салаа мөчир бүрд зөв хандлагыг харуулах шаардлагатай 
• -Улстөржилт, намчирхал, талцал хуваагдал гэхээсээ илүү шинэ тогтолцоогоор бүрдсэн 126 гишүүнтэй парламент улс орны хөгжлийг хурдасгах шийдвэрүүд гаргах нь түүхэн үүрэг мөн
• - Алсын замд дөрөө нийлэх хөрөнгө оруулагчдын итгэлийг хүлээхэд илүү хариуцлагатай байх цаг үе ирснийг тэмдэглэн хэлье
• - Хоёрдугаарт, хүн төвтэй хууль зүйн бодлогын суурь Хууль тогтоомжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар тавигдах ёстой. Хууль бүтээх сэтгэлгээг өөрчлөхгүйгээр эрх зүйн хөгжилд хүрэх боломжгүй. 
• -  Хуулийн төвд хүн орших учиртай. Хууль хэнийг ч үл ялгаж,  эрх тэгш хэрэгжиж, хууль дээдлэх ёс бүрэн тогтох ёстой
• - Өнөөдөр хууль ба журмын зохист харьцаа алдагдсаны улмаас хууль биш, харин журам ноёлж байна. Албан тушаалтны үзэмжээр хандах, авлига, хүнд суртал газар авах хөрс болж байгаа журмуудыг үндсээр нь устгаж, хууль дээдлэх зарчмыг бодит утгаар хэрэгжүүлэх цаг  ирсэн
• -  Журмыг дураар, үзэмжээр батлах явдлыг таслан зогсоох, журам батлах эрх олгож буй хуулийн заалтуудад өндөр шалгуур тавих эрх зүйн орчныг энэ хаврын чуулганаар хэлэлцэн шийдвэрлэнэ
• -  Журмыг зөвхөн хуульд заасан тохиолдолд, мөн хуулиар тогтоосон хүрээ хязгаарт баталдаг болж, журмаар зохицуулж үл болох буюу зөвхөн хуульд тусгах харилцааны зааг тодорхой болно
• -Хүн төвтэй үзэл баримтлалд тулгуурлан хуулийн төслийн хүний эрхийн нийцлийг тодорхой аргачлалаар үнэлдэг тогтолцоо нэвтэрч, хуулийн төслөөр хүний эрх, эрх чөлөөг хязгаарлах тохиолдолд тавигдах шаардлагыг тодорхой зохицуулна
• - Гуравдугаарт, зах зээлийн шударга өрсөлдөөн, эдийн засгийн тэлэлтийн эрх зүйн орчныг дэмжих хуулийн төслүүдийг хэлэлцэн шийд­вэрлэхэд анхаарал хандуулна
• - Өрх бүл, иргэд чинээлэг бол улс орон чинээлэг байна.  Чинээлэг иргэд, малчид, хувийн хэвшил бий болох, өсөн дэвжих зах зээлийн эрүүл тогтолцоо үгүйлэгдэж байна. Худалдаа, бизнест том нь жижгээ шахаж эзэгнэх, давамгай байдалтай нь хүч түрэх үзэгдэл газар авч байна
• - Монопольтой холбоотой асуудлаар холбогдох байгуул­лага зөрчлийн шийдвэр гаргадаг ч тухайн цаг үеэсээ бүр хойно шүүхийн замаар шийдэгдэж байгаа нь үр нөлөө, ач холбогдол өгөхгүй байна
• - Зүй ёсны монополь байдалтай аж ахуй эрхлэгчийн үнийн өөрчлөлтийг зах зээлийн харилцааны зөнд нь үлдээснээс хэрэглэгчдийн эрх хамгаалалтгүй орхигджээ
• -  Суурь бараа, бүтээгдэхүүнийг бүрдүүлэгч монополь сал­баруудад монополийн хяналт “шүдгүй арслан” мэт болжээ
• -  Монополь, өрсөлдөөний ухаалаг бус зохицуулалт эцсийн дүндээ үнэ өсөх, хөөрөгдөх бас нэг хүчин зүйл болж байгаа тул энэ салбарын эрх зүйн орчны шинэчлэлийг хийнэ
• - Өнөөдөр дулаан, цахилгаан гэсэн хоёр том салбарын харилцааг Эрчим хүчний тухай нэг хуулиар зохицуулсны зэрэгцээ, тухайн хууль нь хэт товч, ерөнхий учраас энэ салбар хуулиар биш, харин 800 гаруй дүрэм, журмаар зохицуулагдаж байгаа нь жинхэнэ гажуудал мөн
• -Хууль иж бүрэн зохицуулалттай, ойлгомжтой байх бодлогын хүрээнд цахилгаан, дулааны иж бүрэн, бие даасан зохицуулалттай хуультай болох шаардлагатай
• - Цахилгааны салбарт өрсөлдөөнт зах зээлийн загварыг нэвтрүүлж, салбар дахь төрийн оролцоог зохист түвшинд барих, өрсөлдөөн нь цахилгааны үнэ тариф, өртөг зардал бууруулах болон инновац, шинэ технологи нэвтрүүлэхэд чиглэдэг байх нь чухал юм
• -Эрчим хүчний салбарын өрсөлдөөнт тогтолцоо нэвтрүүлэх нь дотоодын аж ахуй эрхлэгчид цаашид цахилгаан экспортлох боломж бүрдүүлэх эерэг суурь болох ёстой
• - Одоо үйлчилж байгаа татварын шатлалыг өнөөгийн эдийн засаг, бизнесийн харилцааны онцлог, нөхцөл байдалд уялдуулах, жижиг, дунд, том бизнес хамтдаа, зэрэгцэн өргөжин тэлэх таатай нөхцөл бүрдүүлэхэд анхаарч татварын эрх зүйн шинэчлэл хийх нь чухал юм
• - Үндэсний аж ахуйн нэгжүүдэд татварын дарамт үүсч, өсөж хөгжихөд саад болж буй хуулийн хийдлийг нэн даруй судалж, иргэд, аж ахуйн нэгжид ээлтэй шийдвэрүүдийг гаргах нь та бидний үүрэг 
• - Хууль тогтоомжийн хүрээнд УИХ нэгэнт шийдвэрлэсэн хөрөнгө оруулалтын асуудлыг эргэн харах шаардлага үүсэх тохиолдолд салбарын хууль тогтоомжийн суурь, нийтлэг тулгамдсан асуудлыг цогцоор харж боловсронгуй болгосны үндсэн дээр хэлэлцэх нь ирээдүйд тогтвортой хэрэгжих үндэс болно
• - Ойрын ирээдүйд их бүтээн байгуулалт, мега төслүүдийг эрчимтэй эхлүүлж, хувийн хэвшлийг тэлэх бодлого барьж буй энэ цаг үед нэн тэргүүнд стандартын орчныг ойлгомжтой, тодорхой болгож, цаашид стандартыг хэлбэрэлтгүй дагаж мөрдөх зайлшгүй шаардлагатай
• - Стандартчилал, техникийн зохицуулалт, тохирлын үнэлгээний итгэмжлэлийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг хаврын чуулганаар хэлэлцэх нь зүйтэй
• - Гадаад орчны хүчин зүйлсээс нөхцөлдсөн, эмзэг байдлаас гарахын тулд дотоод эдийн засгийн бүтцийг өөрчилж, дотоодын үйлдвэрлэлийг бодлогоор дэмжих хэрэгтэй
• - Ирээдүйд улс орны эдийн засгийг олон суурьт, илүү төрөлжсөн бүтэц рүү шилжихэд хэрэгтэй арга хэмжээнүүдийг, тэр дотроо бидний өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэх дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтуудыг хэрхэвч орхигдуулж болохгүй.
• - Иргэдийн төлөөлөл болж сонгогдсон гишүүд өргөсөн тангарагтаа үнэнч байж, хүлээсэн үүргээ нэр төртэйгөөр биелүүлэх ёстой.