Монгол Моцарт буюу “Цэцэг”-ийн Батболд

Түүнтэй уулзах газраа товлоод битүүхэн сүрдэсхийн хүлээлээ. Уулзах газрын хаалгаар савхин хүрэм, жинсэн өмдтэй гэзэг тавьж ургуулсан 60 орчим насны эр хөнгөхөн алхаж эелдэгхэн инээмсэглэсээр орж ирэв. Алдарт “Цэцэг”-ийн С.Батболд гэгч эрхэм ийм хүн байдаг санж. Яагаад би түүнийг тайзан дээрээс харж, телевизээр ярилцлагыг нь үзэж, радиогоор хоолойг нь сонсож байгаагүй юм бол хэмээн гайхсаар босож мэндлэв. Дулаахан үл ялиг чийглэг алга, ийм гартай хүнийг сэтгэл сайтай л гэх юм билээ.

Өнгөрсөн нийгмийн төр засаг эх орны гэрэлт ирээдүй  болсон хүүхэд залууст онцгой ач холбогдол өгч ажилладаг байлаа. Хүүхдүүд нийгмийн онцгой бүрэн эрхт гишүүн тул тусгайлан бариулсан кино театр, кафе, номын сан, зохион бүтээгчдийн ордон, амралтын газартай болоод зогсохгүй сурч боловсрох, бие даан хөгжих ордонтой болсон юм. Монголын пионер сурагчдын гэх энэ ордон 1980-аад оны дунд үеэр баригдаж ашиглалтад орсноор тухайн үеийн сурагчид бид шинэ ордонтой болсон хэмээн бөөн баяр болж билээ. Ордон үйл ажиллагаа явуулж эхлэх үед сурагчдын дунд “Багачуудын ордон” нэртэй дуу орчин цагийн хэллэгээр жинхэнэ “Хит” болж байлаа. Хүүхэд бүр л амандаа “Багачууд бидний хайртай ордон...” гэх дууг аялаастай. Зарим нь бүр гуйвуулчихсан ч дуулж явах нь бий. Дууг гуйвуулан дуулна гэдэг хүн бүр шахам мэддэг болчихсон дуу гэсэн үг л дээ. Гайхалтай нь он цагийн шалгуурыг туулан өнөө цагийн хүүхэд, багачуудын дунд ач холбогдлоо алдаагүй дуулагдах энэ дууг хит болгосон нь нэр нь гарсан даруйдаа л мандаж ирсэн “Цэцэг” хамтлаг. Хөнгөн хөгжмийн хэмнэл айзамд цоглог хоолойгоор эрч хүчтэй дуулах “Цэцэг” хамтлаг С.Батболдын ая “Багачуудын ордон” дуугаар гараагаа тавьсан нь ийнхүү хит болж, хүүхэд бүрийн дуртай дуу болж хамтлаг ч тэр даруйдаа л нэрд гарсан юм.

Монгол “Моцарт” мэндлэв

Архангай аймгийн Батцэнгэл суманд 1958 оны Шороон нохой жилийн хоёрдугаар сарын 13-нд буюу өнөөгийн залуусын өргөн тэмдэглэдэг хайрын баярын өмнөх өдөр хүүхдийн нэрт зохиолч Л.Соронзонболдын гал голомтод нэгэн хүү мэндэлсэн нь хожим Монголын хүүхдийн дууны ертөнцөд цахиур хагалж, хагас зууныг энэ салбартайгаа бие, хайрын сэтгэлээр холбоотой явах нэгэн гэдгийг хэн тааварлах билээ. Хүүхдийн зохиолчийн гэрээр хүүхдийн зохиолчид орж гарна.  Дашдондог, Лувсандэндэв, Сэсмээ зэрэг хүүхдийн нэрт зохиолчдоос гадна тухайн үеийн урлагийн зүтгэлтнүүд ч хаалга андуурахгүй. Тэдний яриа гадастай ботго мэт хүүхдийн уран бүтээлийг тойроод л жонжиж орхих. Нэрт зохиолчдын  дэргэд суугаад уран бүтээлийн халуун яриаг балчирхан тархиараа амтархан "зажилж" суугаа хүү тавхан настайдаа

Булган уулын цаана

Бороо ороод байна

Бундаа Гүндээ хоёр нь

Наана нь яваад байна хө... хэмээн үг аяыг нь өөрөө зохиогоод дуулах юм гэж санаагүй байлгүй. Монгол “Моцарт”-ын уран бүтээлийн гараа ийн эхэлсэн түүхтэй. Биднийг сургуульд байхад дэлхийн сонгодог урлагийн том төлөөлөл болсон Австрийн уран бүтээлч Вольфганг Амадей Моцарт хэмээх хөгжмийн зохиолчийн тухай дууг хөгжмийн хичээл дээр үздэг байлаа. Түүнийг бага наснаасаа төгөлдөр хуур, хийлийг гарамгай эзэмшиж тавхан насандаа уран бүтээлээ туурвиж Европын ихэс дээдсийн өмнө тоглолт хийн, тэдний гайхшралыг төрүүлж эхэлсэн гэдгийг уншаад би шүүрс алдан гайхширч байв. Уран бүтээлчийн амьдрал ингэж л эхэлдэг юм байна. Сод авьяастай хүүг аав нь анзаарахгүй байна гэж юу байх вэ. Багшийн сургуулийн хөгжмийн багшийн ангид оруулж орхив. Хөгжмийн багшийн ангиа ч дүүргэчихлээ. Ингээд хангай нутгийн омголон онгодтой оргилсон тэмүүлэлтэй эр Монголын хүүхэд залуусыг сурган хүмүүжүүлэх ажилдаа орох нь тэр. Түүнийг анх "СЭЗДС-д хөгжмийн урлагийг мэдрүүл" хэмээн төр засаг даалгавар өгөн томилсон байдаг. Авьяас билэгтэй хүнийг алс хөдөө явуулаад алдчихыг хүссэнгүй. Түүний сурган хүмүүжүүлэх үйлс 1978-2018 он хүртэл бүтэн 40 жил үргэлжлэв.

Оддыг бойжуулах инкубатор төв

Тогоон дотроо томдсон, торгоны хээ шиг тодорсон эр ажил, гэр хоёрын хооронд асаасан тамхиа шившин алсын уулсыг ширтэн алхсангүй. Ерөөсөө мань эрийн суурь хүмүүжил хүүхдийн ертөнцийг бүтээх, баяжуулах байсан юм чинь. Хүүхдийн зохиолчийн гэрт хүүхдийн зохиолчдын ертөнцөд өссөн эр шүү дээ. Нийслэлийн 47 дугаар сургуульд дуу хөгжмийн багшаар ажиллаж байхдаа “Жавхаа” нэртэй хамтлаг байгуулчихлаа. Хамтлагт нь МУГЖ, “Харанга” хамтлагийн гоцлол дуучин Х.Лхагвасүрэн бөмбөрчнөөр тоглодог байв. Ийнхүү түүний эстрад урлагийн “Од”-уудыг бойжуулах инкубатор төв ажиллаж эхлэв. Монголын хүүхдийн ордны найрал дуу, цахилгаан хөгжмийн багшаар ажиллахаар очоод одоо ч нэр нь цуурайтсаар байдаг мөнөөх алдарт “Цэцэг” хамтлагийг байгууллаа. Эндээс л жинхэнэ “Од”-ууд шил, шилээ даран төрж С.Батболд багшийн уран бүтээлүүд ч дуу, дуугаа аван мэндэлсээр байв. Дээр дурдсан “Багачуудын ордон”–оор гараагаа тавьсан “Цэцэг” хамтлаг тухайн үедээ л Монголын “Ласковый Май” байлаа. "Расковый Май" хамтлагийг тухайн үеийн хүүхэд залуус Юрий Шатуновын дуулсан “Белый Роза” дуугаар нь мэддэг байсан бол “Цэцэг” хамтлагийг С.Батболд, “Багачуудын ордон” –оор мэддэг байлаа шүү дээ. Хэн ч билээ нэг том уран бүтээлч “Уран бүтээлийн чанар чансааг томилогдсон шүүгч биш цаг хугацаа шүүдэг юм” гэж хэлсэн байдаг. Түүний зохиосон 300 хүүхдийн дуунаас “Дэлхийгээ би мэднэ”, “Цасхан”, “Олуулаа”,  “Бага ангийн багшдаа баярлалаа”, “Миний ээж”, “Миний дотны найзууд”, “Говийн өглөө”, “Багачуудын ордон”, ”Анхны хайр”, “Гүзээлзгэнэ”, “Дээс дээс”, “Би зурах дуртай”, “Цаатан хүүгийн дуу”, “Би дуучин”, "Цасан доор жимс ургана" зэрэг олон дууг "Харанга" хамтлагийн дуучин, Төрийн шагналт, МУГЖ Х.Лхагвасүрэн, гитарчин Өөжгий буюу Д.Өлзий-Орших, Чингис хаан хамлагын гитарчин Д.Саруулсайхан," Хөсөгтөн" хамтлагийн ахлагч МУГЗ Д.Ариунболд, "Хар сарнай" хамтлагийн дуучин Маадай буюу Б.Баяржаргал, "Никитон" хамтлагийн хөгжимчин Б.Цогтбаяр, Г.Золбоо, "Маршал" хамтлагийн ахлагч, хөгжмийн найруулагч Ц.Уянга, гитарчин Нармандах, дуучин Л.Байзада, Ч.Батболд, Ч.Мөнхчулуун, Батдэлгэр... гээд олон авьяаслаг дуучин, хөгжимчид түүчээлсээр өдийг хүрч FM, радио, телевизээр эгшиглэн үе үеийн хүүхэд багачуудын дуулах дуртай дуу болсоор байна гэхээр ямархуу чансаатай уран бүтээл туурвисан нь бэлхнээ харагдана. Эдгээр оддын нэрсийг харсан хэн ч “Оддын инкубатор” гэсэнтэй минь маргахгүй буй за. Харин нас 50 хүрсэн миний сэтгэлд эдгээр дуунууд эгшиглэсээр байгаа нь үүнийг бичих бас нэгэн шалтгаан яах аргагүй л мөн.

Урлаг хэлд орох мөч

Мань эрийн Монголын өсвөр үеийнхний хөгжмийн боловсролыг дээшлүүлэх үйлст оруулсан хувь нэмрийг тоочих аваас “Зүрхний хилэн” романтай дүйцэх хэмжээний хүүрнэл бүтээл болж мэдэх юм билээ. Цаг хугацааны хувьд тун саяхан даа, БСШУЯ-ны Ерөнхий боловсорлын сургуулийн хөгжмийн боловсорлын хичээлийн сурах бичгүүдийг зохиох багийн ахлагчаар ажилласан байдаг. Түүний ахалсан баг 2006 онд 1-3 дугаар ангийн сурах бичиг, 2009 онд 8-9 дүгээр ангийн сурах бичиг, 2011 онд дөрөвдүгээр ангийн хөгжмийн хичээлийн сурах бичгийг зохиожээ. Миний л мэдэхээр уран бүтээлч хүнд бүтээх туурвихын шунал гэж байхаас эдийн шунал гэж тун ховор л доо. Нийтийн дууны уран бүтээл, сурах бичиг зохиогоод сэтгэл нь ханаагүй юм сан уу С.Батболд багш Монголын үндэсний телевизийн Мазаахай нэвтрүүлгийн дуу “Би Мазаахай байна”, “Дасгалаа хийгээрэй дагаад хийгээрэй 1,2,3,4. "Том ахын аялал" хүүхдийн танин мэдэхүйн нэвтрүүлгийн дууг зохиож өглөө. Миний мэдэхээр энэ нэвтрүүлгийн дуунууд бага насныхны дуртай дуу болсон юм даг. Хэлд ороогүй шахам балчрууд “Би мазаахай байна” гэчихсэн гүйж явахыг хүмүүс ч олон харсан байх. Энэ чинь л “Урлаг хэлд орох мөч” юм шүү дээ. Хүүхдийн дууны уралдаан их болно. Олон ч эцэг эх “Хүүхдэд дуулах дуу гэж байдаг юм уу” хэмээн гайхшран ярьж байхтай таарч байлаа. Мань эр ч тэр яриаг сонссон байж мэднэ. Тэрбээр авьяаслаг багачууд, хөгжмийн багш, хөгжимлөг гэр бүлд зориулан өөрийн зохиосон хүүхдийн дуунуудаараа зургаан түүвэр ном болгон гаргаад байгаа юм билээ. Бидний дуулах дуртай дуу”, Бага ангийн багшдаа баярлалаа” хоёроос гадна "Миний дотны найзууд”-ыг CD-ний хамт, "Аяны шувууд ирлээ” хоёрыг нь  БСШУЯ шилдэг номоор шалгаруулан нэрлэчихэж. "Дэгдээхэйн дуу” , өөрийн зохиосон 100 дуутай "Уярлын долоон эгшиг" түүвэр зэргийг нь хөгжмийн багш нар хичээлдээ ашиглах гарын авлага болгон ашигласаар л байна. Түүнээс гадна хөгжмийн зохиолчийн хүүхдэд зориулсан зургаан CD,DVD,  "Монгол хүүхэд" нэртэй цомгууд одоо ч эрэлттэй хэвээр байгаа шүү. Ингээд ч зогсохгүй мань эр хүүхдийн дууны ном эмхэтгээд амжсан байгаа юм. “Монголын хүүхдийн шилдэг дууны түүвэр" ном нь Монголын хүүхдийн үе үеийн шилдэг 176 дуунаас бүрдсэн нэлээд хүч хөдөлмөр судалгаа шаардсан ном, 2009 онд мөн л  БСШУЯ-ны шилдэг ном болсон байдаг. Монголын биеийн тамирын спортын хорооны захиалгаар 2008 оны Олимпын дуу болох О.Сундуйн шүлэг “Олимпын дэвжээнд босоо Монгол” дууны клип нь Бээжингийн олимпод оролцсон манай тамирчдад их урам зориг, эрч хүч өгсөн сайхан дуу болсныг Монголын олимпын хороо, тамирчид "Таван цагариг" сониндоо магтан ярилцлага өгсөн нь түүхийн хуудаснаас үл арилах бизээ.

Үл зогсох аялгуу буюу хүүхэд ба хүүхэд

Монголын сурган хүмүүжүүлэх салбараас тэтгэвэрт гарлаа гээд авьяас тэтгэвэрт гарах биш дээ. Нэрт кино найруулагч Г.Жигжидсүрэнгийн найруулсан "Хурдан том болохсон” хүүхдийн уран сайхны киноны дууг хийснээс хойш жүжиг киноны уран бүтээлд ханцуй шамлан орж хантайрсан мориндоо дөрөөлжээ. Найруулагч Мандахын “Анхны хайр” киноны хөгжим, дууг мэдэхгүй өсвөр насныхан бүү хэл хөгшин би ч аялж сууна. Тэрбээр “Гэгээн Муза 2011” наадмаас “Солгой харандаа” хүүхдийн дуулалт жүжгээрээ “Шилдэг хөгжмийн зохиолч”-оор шалгараад 2020 онд хүүхдийн зохиолч Н.Мандалын зохиол “Миний хөөрхөн шүдний аялал” хүүхэлдэйн дуулалт жүжгийн хөгжмийг бичсэн нь  Хүүхэлдэйн театрт тоглогдсоор л байдаг. Одоо энэ дуулалт жүжиг MNB телевизээр “Шүдний аялал” цуврал контентууд болон хүүхдүүдэд хүрдэг.

Бидний ярилцан суух нам гүмхэн кафе намайг бодит ертөнцөөс салгасан “Хүүхэд насанд хүргэж өгдөг галт тэрэг” мэт санагдана. Кафен бүдэгхэн бор шилний цаана нар шаргалхан туяагаа цацруулсаар уулс бараадан буй нь орой болсныг илтгэх амуй. Миний өөдөөс хүүхдийн элч хөгжмийн зохиолч, Монголын хөгжмийн зохиолчдын холбооны нэрэмжит шагналт, Багшийн мэргэжил дээшлүүлэх инситутийн зөвлөх, МУГБ Соронзонболдын Батболд дөлгөөхөн бор нүдээр ширтэн инээмсэглэн сууна. Мөнөөхөн галт тэрэгний машинч энэ эрхэм мөн. Түүнийг орчин цагийн боловсролын салбар үүссэний 100 жилийн ойгоор Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн 2021 оны арваннэгдүгээр сарын 11-ний өдрийн 81 дүгээр  зарилгаар Монгол Улсын Гавьяат багш  цолоор шагнасан юм билээ. Хүүхдийн нэрт зохиолч Л.Соронзонболдын гэрт хүүхдийн дуугаар хэлд орсон гавьяат багш өнөөдөр 67 нас хүрсэн гэхэд итгэмээргүй хөнгөхөн нэгэн аж. Аав нь хүүхдийн ертөнцийг үгээр бүтээж байсан бол хүү нь аялгуугаар түрэн гэрэлтүүлсээр иржээ. Яг л зурганд будаг бийр хэрэгтэй шиг хүүхдийн ертөнцийг тэд ийн хоршин бүтээсэн нь гайхалтай. С.Батболд багшийн ая "Бид мод тарьж байна"дууны улсын уралдааныг Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн ивээл дор зохион байгуулж цэцэрлэг, бага нас, дунд насны ангиллаар нийт 13 мянга гаруй сурагч анги, хамт олноороо 616 бүтээлээ ирүүлэн оролцсоноос олон сургууль цэцэрлэг мод тарьж, хүүхдүүд мод, байгаль дэлхийгээ хайрлаж сурсаныг би ертөнц бүтээжээ хэмээн өгүүлээд байгаа юм.  Монголын хөгжмийн урлагийн салбарт хүүхдийн дууны хөгжим гэж хөл хориотой, хөг зүүлттэй төрөл байх юм аа. “Хүүхэд насанд хүргэж өгдөг галт тэрэг хэрвээ байдаг бол” гэж санаа алдан санчигаа илбэн дуулалдахаас хүн болоход нь түүчээлэн хүргэдэг хүүхэд насны гэгээн аялгуугаа мартаж орхидог нь харамсалтай. Өдийг хүртэл монгол багачуудын оюун санаанд, сэтгэл зүрхэнд сурагч насных нь гэгээхэн өдрүүдтэй хамт хоногшин байдаг “Бага ангийн багшдаа баярлалаа”,  “Олуулаа”, “Багачуудын ордон” дуунуудад Төрийн соёрхол өгчихөөгүй юм бол, яагаад хүүхдийн гэсэн болгоныг дэмжихгүй хаясаар байдаг юм бол хэмээн гайхсаар л сууна.

 ТРАМП ТӨМӨРӨӨ

Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин №008/24635/