Хүн нүүдэлд орхигдсон өв, соёлын цөөнх

Даяаршиж буй нийгэмд биднийг дангааршуулж буй үнэ цэнтэй зүйлсийн нэг нь нүүдлийн мал аж ахуй. Хашаалж бус уудам талыг дүүргэн бэлчээж монгол мал сүргээ уламжлан авч яваа малчид, тэдний дунд хуруу дарам цөөн байгаа ч эцэг эхээс өвлүүлсэн удмын сүргээ өсгөн үр хүүхдүүдээ үлдээхээр аж төрөн буй сонсголгүй малчдын тухай баримтат кино бүтээсэн нь хэдхэн хоногийн дараа үзэгчдэд хүрэхэд бэлэн болжээ. “Сонсголын бэрхшээлтэй иргэдийн соёлын төв” ТББ-аас санаачлан Социал демократ Монголын залуучуудын холбооны оролцоо, дэмжлэгээр бүтээсэн кинонд гурван аймгийн төлөөлөл болсон сонсголгүй малчин өрхийн ахуй, соёлын өвөө хэрхэн хадгалан буйг харуулахыг эрмэлзжээ. Хүн амын бараг талаас илүү нь нийслэлээ бараадсан энэ үед нүүдлийн соёл, бэлчээрийн мал аж ахуйгаа авч үлдсэн малчдын дунд хөгжлийн ялгаатай хүмүүс оршин буйн баримт кино, гэрэл зураг болон хадгалагдахаар болж байна.    

О.Хонгор: Баримт болон үлдэх киног бид бүтээлээ

“Сонсголгүй монгол малчин” баримтат кино бүтээх төслийн ерөнхий зохион байгуулагч, Социал демократ Монголын залуучуудын холбооны Удирдах зөвлөлийн гишүүн О.Хонгортой цөөн хором ярилцлаа.

-Кино бүтээгчид барьж авч зүрхэлдэггүй сэдвийг сонгон баримтат кино хийхээр зорьсон нь биеллээ олж удахгүй үзэгчдэд хүрэх нь. Хэдий хугацаанд ажиллаж зураг авалтынхаа ард гараад байна вэ?
-Баримтат кино бүтээх төслийн ажил нэг жил орчим хугацаанд үргэлжиллээ. Нүүдэллэн аж төрж буй сонсголгүй малчин өрхүүдийн амьдралыг дөрвөн улирлын өнгөөр харуулах нь бидний нэг зорилго. Холбогдох байгууллагын сүүлийн судалгаагаар Монголд сонсголгүй хэрнээ мал аж ахуй эрхэлдэг малчин өрх 25-29 байна гэсэн. Энэ тоо хэдэн сарын өмнө 50 байсан бөгөөд малчин өрхүүд зуднаар малаа алдсанаар тоо нь багассан юм. Мал, малчин хоёр байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлийг сөрж, бүхий л чадлаараа тэмцдэг. Малчид тэжээж өсгөж байгаа малаа мэнд авч үлдэхийн төлөө хазаж хайрахаас бусдыг хийдгийг харсан. Энэ бүхнийг бусдад харуулах, малчин хүн хэрхэн хөдөлмөрлөдгийг мэдрүүлэх зорилгоор “Сонсголгүй монгол малчин” баримтат киног бүтээлээ. Баримтат киноноос сонсголын бэрхшээлтэй иргэд мал ахуйгаа хэрхэн авч явдаг, үүний тулд хүрээлэн буй орчинтойгоор яаж харилцаж аж төрдгийг кинонд баримтжуулснаараа онцлогтой. Түүнчлэн тэдгээр малчин өрхөд эмнэлгийн тусламж үйлчилгээ хэрхэн хүрдэг, боловсролыг хүртээмжтэй авч чадаж байгаа юу гэхчилэн олон асуултад харилт авснаараа ач холбогдолтой бүтээл болж чадсан.  Өөр нэг асуудал нь хөгжлийн ялгаатай гэр бүлд өсөн торниж байгаа хүүхдүүдийн нийгэмших, боловсрол эзэмшихэд хүндрэл үүсдэгийг холбогдох байгууллагууд нь хараасай гэсэн бодлоор энэ төслийн нэгээхэн хэсгийг чиглүүлсэн нь үр дүнгээ өгнө гэдэгт итгэлтэй байна.  
-Баримтат киноны зураг авалтад оролцохыг зөвшөөрнө гэдэг ихээхэн зориг шаардсан хэрэг. Гэтэл та бүхний хийсэн кинонд гурван өрхийн ялгаатай байдлыг харуулсан байх юм. Тодорхой бүсүүдийг гаргасан нь төслийн багийнхны сонголт уу? 
-Тэдгээр малчин өрх манай төслийн зорилгыг сонсоод зураг авалтад оролцохыг хүлээн зөвшөөрсөн. Үүний дүнд баримтат кинонд маань Хэнтий, Архангай, Дорнод аймгийн төлөөлөл болсон малчид оролцлоо. Хэлний ялгаатай байдлаас шалтгаалан тухайн малчны хүсэл зоригийг бүрэн дүүрэн илэрхийлж чадсан эсэхээ хэлж мэдэхгүй юм. Кино багийнхны хувьд бүхий л бололцоогоо дайчлан ажилласан. Эхэндээ амар байгаагүй ч зураг авалтын төгсгөлд киноны багт ажилласан хүн бүр дохионы хэлний талаар бага сага мэдэгдэхүүнтэй болсон байсан. Энэ нь бидний нэг нэгнээ ойлгохыг хүссэн, бас нэг зорилгын төлөө ажилласныг илтгэх байх. Хангай, говь гээд аж төрж байгаа газраас шалтгаалан өөр өөрийн гэсэн дасан зохицох чадвартай болсон байдаг. Заавал гэрээсээ гарч салхины чигийг мэднэ. Хоёр цаг тутамд гарч хотонд байгаа малаа эргэдэг гээд бүх зүйлийг биеэрээ мэдэрдэг нь тэдний онцлог юм. 
-Баримтат киноныхоо нээлтийг хэзээ хийхээр төлөвлөж байна вэ?
-Гуравдугаар сарын 21-ний өдөр хийхээр төлөвлөөд байна. Энэ үеэр гэрэл зургийн үзэсгэлэн дэлгэнэ. 
Бид хэд хоногийн өмнө киногоо үзсэн. Нийтдээ 40 орчим минут үргэлжлэх киног хүнд юм бодогдуулахаар бүтээл болсон байна гэж харлаа. Бас баримтат киног үзсэн хүн зөв сэдэв, өнцгийг барьж хийсэн кино гэж хэлэх болов уу хэмээн бодож байна. Цаашдаа бид баримтат киногоо Каннын кино наадамд явуулах, Монголын нүүдэлчин соёлыг олон улсад сурталчлан таниулах зорилготойгоор ажиллана. 
-Зөвлөх найруулагчаар гаднын хүн авч ажиллуулав уу?
-Баримтат кино гэдэг утгыг алдагдуулахгүй байх үүднээс стандартыг хэт өндөр тавиагүй. Монгол ахуйг яг байгаагаар нь харуулахыг зорьсон. Сонсголын бэрхшээлтэй малчид зуданд малаа алддаг нь тэдэнд маш хүнд тусдаг. Гэсэн хэдий ч тэд монгол ахуйгаа уламжлалт хэв маягаар нь аваад явж байна. Тиймээс тэдний нийгмийн асуудалд анхаарах зайлшгүй шаардлага байгааг энэ кино төслөөрөө илэрхийлэхийг хүссэн юм. 

Б.Итгэл: Ашиг олж, алга ташуулдаггүй жанр бол баримтат кино

/Найруулагч/ 
-Кино найруулах ажлыг 20-оод жил хийсэн болохоор эхэндээ чадна гэж бодсон. Яг BBC шиг баримтат кино хийчихнэ гэсэн бодолтой явлаа. Тэгээд яг ажил эхлэх болоход асуудал үүссэн нь хэлний ялгаатай байдал байв. Анхны бодол шиг хялбар зүйл үнэн хэрэгтээ ганц ч байгаагүй. Энэ баримтат киноны найруулагчаар ажилласан нь миний хувьд томоохон сорил болсон. Угаасаа баримтат кино ашиг олж, алга ташуулаад байдаггүй. Байгаа зүйлийг хачиргүйгээр гаргадгаараа ялгардаг. Өөрийгөө хаахна яваагаа сориод үзье гэсэн бодолдоо хөтлөгдөн явсаар энэ том ажлын ард гарах гэж байна. Дээр нь сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүсийн талаар дорвитой, бүрэн хэмжээний төслийг өмнө нь хийж байгаагүй юм билээ. Тиймээс найруулагч хүний хувьд энэ баримтат кинонд ажиллахыг үүрэг гэж бодсон хэрэг. Киноны зураг авалтад оролцсон хүмүүсээс их урам авсан. Тэд хэн нэгэн хүн үнэгүй юм өгөхийг хүлээдэггүй. Хөдөлмөрийн үр шимийг мэдэрсэн учраас урагш тэмүүлдэг. Амьдралын эх үүсвэр болсон хэдэн малаа зуднаар алдсан хэдий ч бууж өгөлгүй дахин эхлүүлэх сэтгэлийн тэнхээтэйг нь хараад бахархах сэтгэл төрж байв. 

Ж.Дуламсүрэн: Манай кино түүх болж үлдэнэ
/Төслийг санаачлагч, продюсер/

-Кино хийх анхны сэдлийн нэг нь Тайландад аялангаа уугуул иргэдийнх нь амьдрал ахуйтай танилцах үеэр төрж байлаа. Тэр үед монгол соёл, ахуйгаа нуруун дээрээ чимээгүй үүрч явдаг эгэл хүмүүсийн төлөөлөл болох сонсголгүй малчин иргэдийн тухай, тэднийг байгаль цаг ууртайгаа хэрхэн дасан зохицож мал аж ахуйгаа орчин үеийн хэмнэлд тохируулан соёлын өвөө тээж явдаг тухай харуулах, нэмэлт хачиргүй үнэн бодит түүхийг олон нийтэд ойлгуулах ёстой юм байна гэдэг бодол төрсөн. Хийхээр бодож зорьж эхлүүлээд хоёр жил ажиллаж байж бүтэж буй төсөл маань олон нийтэд хүрэх гэж буйд баяртай байна. Мал, малчин хоёр надаас хол сэдэв биш. Учир нь би Өвөрхангай аймгийн Хужирт суманд 26 нас хүртлээ зундаа мал малласан. Насаараа мал маллаагүй ч тэдний амьдралын зах зухаас гадарлана гэж боддог. Мал өсөж л байдаг, хорогдож л байдаг гэж бид амархнаар ярьж, бичдэг. Гэхдээ үүний цаана тэр бүр анзаарагдахгүй, яригдахгүй малчин хүний сэтгэл зүй байдгийг мартдаг. Товчхоноор хэлэхэд, нэг төл хорогдох төдийд малчин хүний сэтгэл сэмэрдэг гэдгийг хүмүүс тэр бүр анзаардаггүй. Ер нь мал маллана гэдэг дан ганц биеийн хөдөлмөр биш, асар их сэтгэлийн тэнхээ, хатуужил шаарддаг сэтгэлзүйн хувьд хүнд хүчир ажил байдаг гэж би боддог. 
 Тиймээс малчин хүн юу мэдэрдгийг харуулах, малаа маллахын тулд юуг даван туулдгийг сануулах үүднээс сонсголгүй малчдын тухай баримтат кино хийе хэмээн бодож "Монлит" продакшны Б.Итгэл найруулагчийг зорьж бүтээлээ эхлүүлж байв. Энэ кино маань найруулагч бид хоёрын хамтран хийсэн хоёр дахь бүтээл. Бид манай уламжлалт соёлын өвийг тээж яваа малчин хүн, тэр тусмаа сонсголгүй хүн хэрхэн аж төрж байна вэ, тэднийг хүрээлдэг нийгмийн орчин ямар байна вэ, тэдэнд ямар саад бэрхшээл тулгардаг юм бэ гээд тэр болгоныг хүмүүст харуулъя гэж зорьж нэлээдгүй саад бэрхшээлийг давж зорьсондоо хүрлээ. Бидний туйлын зорилгын нэг нь малчдынхаа амьдралаар дамжуулан сонсголгүй иргэддээ урам зориг өгөх юм. Хэдийгээр малчин хүн өөрөө шийдвэр гаргаж хөдөө амьдарч байгаа ч амьдралынх нь юу нь сайхан юм бэ, бас юу нь хэцүү юм бэ, ер нь яг яаж амьдарч байгаа юм бэ гэдгийг хүмүүст харуулж түүгээрээ дамжуулан бусдад ухаарал, сонсголгүй иргэддээ бахархал, урам зориг өгөх нь найруулагч бид хоёрын гол зорилго байв. Магадгүй ирээдүйд бидний уламжлалт ахуй, малчин хүний сэтгэлзүй, орчноо хүлээн авах, дасан зохицох арга барил, амьдралын хэмнэл нь өөрчлөгдөж ч болох юм. Энэ агуулгаараа бидний хийсэн кино өнөөгийн бодит байдлыг харуулсан түүх болж үлдэнэ. 

 Б.Сэлэнгэ

Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин №009, 010/24636, 24637/