Э.Бямбасүрэн: Оршин буй цаг хугацаандаа үнэ цэнтэй байя гэвэл хүн өөртэйгөө ажиллах л хамгийн чухал

Социал демократ залуучуудын академиас “Менторшип-2025” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлсэн бөгөөд  энэ удаагийн ментий нараас Орхон аймгийн төлөөлөл болон оролцсон сэтгэл судлалын магистрант Э.Бямбасүрэнг урьж ярилцлаа. 

-Эзэмшсэн мэргэжлээрээ тасралтгүй ажиллаж байгаа танд “Менторшип-2025” хөтөлбөр шинэ мэдлэг мэдээлэл авах бас түр амсхийх боломж өгсөн болов уу? 

-Тийм ээ, энэ хөтөлбөрт хамрагдахаас өмнөх гурван сарын хугацаа миний хувьд дотогшоо чимээлсэн үе байлаа. Аль болох үйл ажиллагаагаа багасган зорилго, хийж байгаа ажилдаа анхаарал хандуулж бодож, төлөвлөсөн гэхэд болно. Мөн нөгөө талаараа хувь хүний хувьд зогсонги байдалд орсон үе байсан юм. Тиймээс “Надад зөвлөгч, ментор хэрэгтэй юм байна” гэсэн бодол толгойноос салаагүй. Ийм үед Социал демократ залуучуудын академиас “Менторшип-2025” хөтөлбөр зарласан нь миний хувьд боломж болсон. Хөтөлбөрийн нэг хэсэг болсноор амьдралд минь олон өөрчлөлт гарч эхлээд байна. 

Хувь хүний хувьд ч эргэлзээнээсээ салж, алсын хараа болон зорилгоо илүү өргөн хүрээтэйгээр харж байна. Менторуудын сургалтад сууж, хөдөө орон нутгаар явж багш нараас суралцсанаар өөртөө итгэх итгэл нэмэгдсэн. Илүү зоригтой, зорилготой болж, одоо томоохон хоёр төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж эхлээд байна. 

-Багш бүрийн заах арга харилцан адилгүй байдаг. Таныг хариуцсан ментор хэрхэн чиглүүлж байв?

-Хамгийн түрүүнд намайг бүрэн ойлгохыг хичээсэн байх. Миний онцлог бас нөөц боломжид тулгуурлан хэрхэн хөгжүүлж болох талаар төлөвлөгөө гаргахад энэ зайлшгүй шаардлагатай. Үүнийгээ ч ментор маань зөв тодорхойлсон. Надад хэрэгтэй сургалтад хамруулахын зэрэгцээ орон нутагт хамтдаа ажилласан нь миний хувьд олон зүйл сурах нөхцөлийг бүрдүүлсэн. Хөтөлбөрийн хүрээнд багш нартайгаа дөрвөн аймгаар, 5000 километрийг хамтдаа туулжээ. Мөн Улаанбаатар хотод долоо хоногийн вакумжуулсан сургалтад хамрагдсан гээд хөтөлбөрийн хүрээнд сурч мэдсэн зүйл олон. Эдгээрийн үр дүнд хувь хүний хувьд зогсонги байдалд ороод байснаасаа гарч чадсан. Бас надад илүү боломж байна гэдгийг ойлгосон. 

-Социал демократ залуучуудын академи МАН-ын дэргэд үйл ажиллагаа явуулдаг. Менторшип хөтөлбөр, энэ хүрээнд зохион байгуулж байгаа уулзалт бүгд намын үйл ажиллагаа, хамрах хүрээнд өрнөсөн үү гэдгийг сонирхож асуумаар байна?

-Аймгуудад зохион байгуулсан сургалтууд хөгжих, боловсрох хүсэлтэй хэн бүхэнд нээлттэй. Тухайн газар орны иргэд аль намын үйл ажиллагааг дэмждэгээс үл хамаарч оролцох боломжтой байсан. Сургалт зохион байгуулж, орон нутагт хүрч ажиллаж байгаа залуучууд, сургагч багш нарын хувьд иргэдэд аль болох мэдлэг мэдээлэл олгох, залуучуудын хөгжилд чиглэсэн ажил өрнүүлэх зэрэг олон нийтийг хамарсан ажилд үйл ажиллагаа чиглэж байв.
-Саяхан менторшип хөтөлбөрийг хааж, үр дүнгээ хэлэлцлээ. Танд хөтөлбөрт хамрагдсанаар ямар өөрчлөлтүүд гарсан бэ?
-Би сэтгэлзүйчээр 10 жил ажилласны наймд нь сэтгэлзүйн сургалтууд зохион байгуулсан. Тухайн үед сургалтад хамрагдсан хүмүүст бодох орон зайг нь үлдээгээд орхидог байв. Харин одооны сургалтаа сэдэл өгөх, тодорхой шийдэл гаргахад нь дэмжихэд голлон төвлөрч байна. Ерөнхийдөө сургалт зохион байгуулах агуулга, бүтэц, зохион байгуулалтууд өмнөхөөсөө өөр болсон гэсэн үг юм. 
“Менторшип-2025” сургалтад хамрагдсанаас хойших миний оролцож байгаа сургалтууд хүмүүст илүү хүрч байна. Өмнө нь би боловсруулалт хийж чаддаг мөртлөө илэрхийлэхдээ тааруухан байсан бол одоо харьцангуй нээлттэй болсон. Өөрийн санаж бодсоноо бусдад хүргэхэд суралцаж байна. Дээр нь бага хугацаанд олон ажлын ард гарч сурч байна. Энэ хэрээр сүүлийн үед завгүй яваа. Хамгийн гол нь өөртөө итгэх итгэл, өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж өмнөхөөсөө хэдэн түвшнээр ахисан. Одоо хэрэгжүүлж байгаа хоёр төсөл хөтөлбөрийн нэг болох аймгийн зорилтот өрхийн хүүхдүүдэд чиглэсэн урт хугацааны ажил амжилттай үргэлжилж байна. 

Бүсийн хэмжээнд зохион байгуулж байгаа нь иргэд, олон нийт, залуучуудын оролцоо, манлайллыг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн урт хугацааны хөтөлбөр юм. Хөтөлбөрийн хүрээнд эхний сумдаар явсан. Ингэхдээ тухайн сумдад хоёр өдрийн дотор хөтөлбөрийнхөө зорилгыг биелүүлж, хүмүүст аливаа зүйлийг шинээр харах өнцгийг гаргаж ирж чадсан ажил болсон гэж дүгнэсэн. Хэрэгжүүлж байгаа ажил үр дүнгээ өгч байгааг харах урамтай байна аа. 
-Сэтгэлзүйчийн хувьд залуучуудын дунд орж ажиллахад асуудал нь юу байгааг та анхаарч ажигласан байх?
-Хүний сэтгэцийн үйл явц төлөвшихөд хэд хэдэн хүчин зүйл нөлөөлдөг. Хамгийн эхэнд тухайн хүний онцлог ямар гэдгээс шалтгаална. Мөн өсөж төрсөн орон гэрийн нөхцөл байдал болон нийгмээс олон зүйл хамаардаг гэсэн үг. Эдгээр гурван зүйлийн нийлэмжид бид  тархиндаа гаднаас ямар мэдээлэл авч байна вэ гэдгээс хамаарч тухайн хүн төлөвшөөд байгаа юм. Ер нь “Ийм байх ёстой” гэсэн ойлголтыг хүнд хамааруулах нь боломжгүй зүйл. Нийгмийн байдалд тулгуурлан олон талт, уян хатан байдлаар асуудалд хандах нь оновчтой. Залуучуудад тулгамдаж байгаа асуудал хаана ажиллаж, амьдарч байна вэ гэдгээс шалтгаалан харилцан адилгүй байдаг. 

Миний ажигласнаар тэдэнд хамгийн их тулгамдаж байгаа асуудал нь гэр бүл салалт байна. Удаах нь архи, тамхи, мөрийтэй тоглоом гэх мэт донтолтоос үүдэлтэй. Мөн залуусын зарим нь карьерт хэт их төвлөрснөөр сэтгэлзүйн хувьд асуудалтай болгодог. Ажилдаа хэт их анхаарснаар хувийн амьдралаа хойш тавьж, хайртай хүмүүсээ халамжлахаа мартсан байдаг. Өөр нэг нь оршихуйн утга учиргүйдэл. Өөрөөр хэлбэл, зорилго, хүсэл  тэмүүлэл багатай байх. Зөвхөн өөрийн тухтай бүсийг харж асуудалд хандах гээд байдаг зэрэг асуудал залуучуудын дунд зонхилж байна.  

-Байгаа зүйлдээ сэтгэл хангалуун байх мэдрэмжийг сэтгэлзүйдээ бий болгохын тулд хүн өөртэйгөө хэрхэн ажиллах хэрэгтэй вэ?
-Оршин буй цаг хугацаандаа үнэ цэнтэй байя гэвэл хүн өөртэйгөө ажиллах л хамгийн чухал. Өөрийнхөө юу чаддаг, чаддаггүйг мэдэж түүндээ нийцэн амьдрахад утга учир оршдог. Өөртэйгөө ажиллаж эхлэхийн анхны алхам дотор руугаа өнгийж төвлөрөх явдал юм. Хурдтай, ачаалал ихтэй нийгэмд бид дотоод хүнээ сонсох завгүйгээр амьдарч байна. “Би яаж байгаа билээ” гэж эргэцүүлж бодохгүйгээр амьдарч байна гэсэн үг. Тиймээс “Надад юу тохиолдоод байна вэ” гэж анзаарах хэдэн хормыг өөртөө өгөх хэрэгтэй. Ингэж сурахын тулд амьсгалын дасгалаас эхэлж төвлөрнө. Үр дүнд нь хүн бие махбодоо тогтворжуулж эхэлдэг. Үүний дараа бидний сэтгэл хөдлөл тогтворжино.  
Дараагийн зүйл нь өөрийнхөө үнэнтэй нүүр тулах. Хүн өөрийгөө муу байгааг мэдрэх, зовлон шаналгаатай хэсэгтэйгээ тулахаараа ихэвчлэн зайлсхийдэг. Гэтэл хүн дутагдалтай талаа өөрчилж байж амьдрал өөрчлөгдөнө. Тиймээс зугтахгүйгээр, бодит байдлаа хүлээн зөвшөөрч нүүр тулах зориг гаргах нь чухал.  Хэрвээ нөхцөл байдлыг өөрчилж чадахгүй, гарцгүй болбол мэргэжлийн сэтгэл зүйчид  хандах шаардлагатай. Хүн сэтгэлзүйн асуудалтай удаан хугацаанд явснаар олон зүйлээ алддаг. Гэр бүл, харилцаа холбоо, ажил төрөл, үнэт зүйлээсээ хагацна. Сэтгэл зүйчид хандаж бэрхшээлээ зөв тодорхойлсноор олон зүйлийг шийдвэрлэж чадна. Цаг хугацаагаа ч хэмнэх юм.  
-Бэрхшээлийг даван туулсны дараах мэдрэмжийг үгээр илэрхийлэхийн аргагүй биз?
-Нэг асуудлыг даван туулсан хүн дараа дараагийн учирч болох бэрхшээлийг үр дүнтэй даван туулах туршлагатай болсон байдаг. Ингэж явах тусам бидний сэтгэл зүйд эдгэрэх үйл явц үргэлжилдэг. Эцэст нь, тухайн хүнд талархах мэдрэмж төрнө. Хэнийг ч алдаа оноотой нь хайрлаж,  хүлээн зөвшөөрч чадах хэмжээнд хүрдэг.  
-Өвдөхгүйн тулд эм уудаг шиг сэтгэлзүйгээ эрүүл байлгахын тулд бид ямар арга хэмжээ авах боломжтой вэ?
-Сэтгэл өвддөг. Тэр өвтгөж байгаа зүйлийг бид дотроо хадгалдаг, илэрхийлж гаргадаггүй. Гэтэл гаргахгүй л бол сэтгэлийг өвтгөж байгаа зүйл сарниж алга болохгүй. Адилхан мэдрэмж авах, дуу хоолой сонсох, орчинд нь ороход л сэдрэх эрсдэлтэй. Өөрөөр хэлбэл, тухайн хүний сэтгэлзүйд шууд нөлөөлнө гэсэн үг. Тиймээс сэтгэлийг өвтгөж байгаа зүйлийг дотроо хадгалж болохгүй. Чин сэтгэлээсээ таныг ойлгодог хүнтэй ярилцсанаар эмзгээр хүлээн авах мэдрэмжийг 80 хувиар бууруулна. Өөрийнхөө асуудлыг ойлгож чадвал ирж байгаа хүндрэл 50 хувиар буурч бидний сэтгэлзүйд тусдаг. Сэтгэлд торсон буглааг гаргаснаар хүн эрүүл энх байх нөхцөл бүрдэнэ. Хүн үндсэн мөн чанарынхаа хувьд ч бусдад муу саная гэж боддоггүй. Бусдаас хайр, дэмжлэг, урам, талархлыг хүлээж байдаг. Эдгээр зүйлийг амьдралынхаа хэв маяг болгох нь хамгийн чухал. 
-Сэтгэл тайван тогтуун байх нь эрүүл байхын үндэс юм байна гэдгийг ярьж, ойлгодог болсон цаг үед бид амьдарч байна. Гэхдээ тогтвортой байлгах амархан зүйл биш?
-Хүний бие, сэтгэл нэг л зүйл. Хүн өөртэйгөө ажилласнаар стрессээ зохицуулж, тогтвортой байх юм. Үүнд хамгийн чухал зүйл бол нойр. Тархинд ирсэн мэдээллийг ялгаж, хэрэггүйг нь устган бие махбодыг амраадаг зүйл нь нойр юм. Дараагийн чухал зүйл нь хооллолт.  Хооллолт бодисын солилцоонд нөлөөлж, сэтгэлзүйд шууд хариу үйлдэл үзүүлдэг. Мөн дасгал хөдөлгөөн зайлшгүй байна. Стрессийн дааврыг сөрөхөд чухал нөлөөтэй учраас дасгал хөдөлгөөн хүн эрүүл байхаас гадна сэтгэлзүйд тустай. Удаах зүйл нь харилцаа холбоо. Хүнтэй чин сэтгэлээсээ ярилцаж, харилцах нь ямар ач холбогдолтойг хүмүүс төдийлөн сайн мэддэггүй. 
-Чин сэтгэлийн харилцаа багассан өнөөгийн нийгэмд ярилцах, харилцах шаардлагатай нийгмийн хэсэг нь өндөр настнууд юм шиг санагддаг. Ялангуяа тэтгэвэрт гарсны дараах хоосрол, үнэгүйдсэн мэдрэмж тэдэнд хүндээр тусдаг?
-Ахмадуудад хэн нэгэнтэй ярилцаж, өөрийгөө илэрхийлэх хүслээр дүүрэн байдаг. Хүнд өөрийгөө ойлгуулах нь тэдний хувьд хамгийн чухал. Яагаад гэвэл ойлгоод байна гэдэг нь хүлээн зөвшөөрч, хүндэлж буйн илэрхийлэл. Гэтэл үр хүүхдүүд нь эцэг, эхтэйгээ ойр дотно ярилцаж чаддаггүй. Тиймээс л тэднийг цаг гаргаж эцэг, эхтэйгээ чин сэтгэлээсээ ярилцаж, сонсоосой гэж хүсдэг юм. Ахмадууд маань ч гэсэн өөртөө дутуу мэдрэмж авахаас аль болох зайлсхийж үр хүүхдүүдтэйгээ ярилцах хэрэгтэй. Та хүүхдээ бага байхад нь мянган удаа сонссон. Харин одоо тэдний таны сонсох ээлж гэдгийг мартаж болохгүй.

 Эх сурвалж: Монголын үнэн сонины №018/24645/ дахь дугаарыг ЭНД-ээс уншаарай. 

Б.Сэлэнгэ