ДАВОСЫН СОРИЛТ: Гео эдийн засгийн сөргөлдөөн, хиймэл оюун ухааны эрин

Дэлхийн эдийн засгийн чуулга уулзалтад оролцохоор улс төр, иргэний нийгэм, банк санхүү, бизнес, технологийн салбарын хүчирхэг тоглогчид Швейцарын Альпид жил бүр цугладаг. Чуулга уулзалтаар хүн төрөлхтөнд тулгамдсан сорилт, ирэх оны тэргүүлэх чиглэлүүдийг хэлэлцдэг уламжлалт индэр. “Ухаалаг эрин үеийн хамтын ажиллагаа” уриан дор болсон чуулга уулзалтад 130 гаруй орны 3000 орчим төлөөлөгч оролцлоо. Дэлхийн эдийн засагт томоохон өөрчлөлтүүд гарч байгаа энэ цаг үед зах зээлийн өсөлтийг хэрхэн сэргээх, шинэ технологи ашиглах, нийгэм, санхүүгийн уян хатан байдлыг бэхжүүлэхэд чуулганы зорилго чиглэжээ. Гео эдийн засгийн тодорхойгүй байдал, хурцдаж буй худалдааны маргаан, хиймэл оюун ухаан, цаг уурын хямрал гэсэн тулгамдсан сэдвээр хэлэлцүүлэг өрнүүлсэн байна.  Оролцогчид аюулгүй байдал, хамтын ажиллагаа, эдийн засгийн өсөлтийг бий болгож, ажлын байр нэмэгдүүлэх, хиймэл оюун ухаан эдийн засаг, нийгмийн хөдөлгөгч хүч болох, уур амьсгал, байгаль, эрчим хүчний урт хугацааны стратегийн талаар санал солилцжээ. 

Эрсдэлээс сэрэмжилж байна

Дэлхийн эдийн засгийн форумын гүйцэтгэх захирал Жереми Юрген “2025 оны чуулганаар үндсэн таван сэдвийг тодорхойлсон.

Үүнд  эдийн засгийн өсөлтийг дахин зураглах, ухаалаг эрин үеийн салбарууд, хүний хөгжилд хөрөнгө оруулах, эх дэлхийгээ хамгаалах, итгэлцлийг сэргээх гэсэн сэдэв багтлаа. Ерөнхий зангилаа нь эдийн засгийн өсөлтийг нэмэгдүүлэхийн тулд  худалдааг хөнгөвчлөх, аж үйлдвэрийн кластеруудыг хөгжүүлэх чиглэлээр компаниуд болон Засгийн газруудын хамтран ажиллах амлалт юм. Чуулганы өмнө манай баг дэлхийн эрсдэлийн тайлангаа танилцуулж 2025 онд зэвсэгт мөргөлдөөн гарах  эрсдэл ойрхон байгааг анхаарууллаа. Мөн  цаг агаарын эрс тэс үзэгдэл, гео эдийн засгийн сөргөлдөөн үүсэх эрсдэлтэй” гэж чуулганыг нээж хэлсэн үгэндээ онцолжээ. Геополитикийн хурцадмал үед дэлхийн эдийн засгийн төсөөлөл тааруу, тодорхойгүй байдал сэтгэл түгшээсээр байна. Зарим шинжээч аж үйлдвэрийн бодлогын үр дүнд шинэ өсөлтийн бүс бий болно гэж үзэж байгаа ч өсөн нэмэгдэж буй төсвийн ачаалал болон өндөр, бага орлоготой орнуудын хоорондын ялгаа даамжрах төлөвтэй байгааг анхаарууллаа. Хэдийгээр дэлхийн хэмжээнд инфляц буурах таамагтай  ч эдийн засгийн өсөлт бүс нутаг бүрд өөр байна.  Энэ жилийн Давосын чуулган АНУ-ын Ерөнхийлөгч Дональд Трампын тангараг өргөх ёслолтой давхацсан. Түүний амласан худалдааны дайн дэлхийн эдийн засагт хэрхэн нөлөөлөхийг улстөрчид, бизнесмэнүүд таамаглаж эхэлсэн. Зарлагдсан тарифууд нь эдийн засгийн уналт эсвэл муу өсөлттэй тэмцэж буй Герман, Хятад зэрэг улсад шууд нөлөө үзүүлэх төлөвтэй байна. Трампын  анхны бүрэн эрхийн хугацаандаа хэрэгжүүлсэн санаачилгууд дэлхийн хэмжээнд цочрол үүсгэсэн билээ.  Чуулганд Европын Комиссын Ерөнхийлөгч Урсула фон дер Лейен, БНХАУ-ын Ерөнхий сайдын орлогч Дин Сюэсян, Аргентины Ерөнхийлөгч Хавьер Майли, ХБНГУ-ын канцлер Олаф Шольц, Европын парламентын дарга Роберта Мецола, Өмнөд Африкийн Ерөнхийлөгч Матамела Сирил Рамафоса, Испанийн Ерөнхий сайд Педро Санчес тэргүүтэй 60 гаруй улсын төр, засгийн тэргүүн цугларсан байна. Мөн НҮБ-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Антонио Гутерриш, Дэлхийн худалдааны байгууллагын Ерөнхий захирал Нгози Оконжо-Ивеала, ОУВС-гийн захирал Кристалина Георгиева, НАТО-гийн Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Марк Рютте, ДЭМБ-ын тэргүүн Тедрос Адханом Гебрейюс, НҮБ-ын Хөгжлийн хөтөлбөрийн Захирагч Ахим Штайнер зэрэг олон улсын байгууллагын төлөөлөгч оролцжээ. Монгол Улсаа төлөөлсөн Шадар сайд Т.Доржханд “Эрчим хүч, гео эдийн засаг”, “Бохирдлыг шийдвэрлэх технологийн шийдэл” зэрэг хуралдаанд оролцсон. Давосын чуулган нь Монгол Улсын олон улсын хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх, гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах, дэлхийд өрсөлдөх боломжийг нэмэгдүүлэх чухал платформ болж байгааг Шадар сайд онцолжээ. Түүнчлэн дэлхийн эдийн засгийн форумтай байгуулах “Стратегийн оюун ухааны платформ” төслийн хамтын ажиллагааны гэрээ, Европын сэргээн босголт, хөгжлийн банктай байгуулах “Монгол Улсад сэргээгдэх эрчим хүч хөгжүүлэх, уур амьсгалын зорилтыг дээшлүүлэхэд хамтран ажиллах” санамж бичиг зэрэгт гарын үсэг зурж, ажил хэргийн уулзалтууд хийжээ. Тэрбээр Монгол Улсын хөгжлийн стратеги, хөрөнгө оруулалтын боломжууд, ногоон эдийн засгийн шилжилтийн талаар мэдээлэл өгөх, олон улсын хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхэд анхаарч ажиллаж буйгаа онцоллоо. Манай улс энэ удаагийн чуулганы үеэр эх орноо сурталчлан таниулах зорилготой “Mongolia house”-г ажиллуулсан юм. 

Хүний капиталыг хөгжүүлэх

Давосын чуулганд технологийн анхдагчид, салбарыг өөрчилж буй старт-апууд, төрийн бус байгууллага, шашны болон уугуул иргэдийн төлөөлөл, тэргүүлэх их, дээд сургууль, судалгааны хүрээлэнгийн шинжээчид оролцдог уламжлалтай. Зөвхөн хэлэлцүүлэг бус хөрөнгө оруулалтын хамгийн том талбар болдгоороо алдартай.  Энэ жил бизнесийн хүрээний 1600 гаруй зочин оролцсон байна. “Ухаалаг эрин үеийн хамтын ажиллагаа” гэсэн урианаас дүгнэвэл хиймэл оюун ухаан, квант тооцоолол зэрэг технологийн хурдацтай хөгжилд анхаарал хандуулжээ. Хиймэл оюун ухаан  нь дэлхий даяар үйлдвэрүүд, эдийн засаг, нийгмийг өөрчлөн хувиргагч хүч болж гарч ирж байна. Энэхүү чухал мөч нь алсын хараатай манлайлал, урьдчилан таамагласан алсын хараа, төрийн бодлогыг өөрчлөхөд хүрчээ. Хөгжүүлэлт эрүүл мэнд, боловсрол, хөдөө аж ахуй зэрэг олон салбарт сая сая ажлын байрны цомхотгол хийх нь тодорхой болсон. Дэлхийн эдийн засгийн форумаас гаргасан “Ажлын байрны ирээдүйн тайлан”-д дэлхийн чиг хандлага, шинэ технологи өөрчлөгдөж байгаа нь 2030 он гэхэд 92 сая ажлын байрыг цомхотгох гэнэ. Америкийн “Workday” компани хиймэл оюун ухааны ажлын байран дахь нөлөөллийн талаарх судалгаандаа уг технологи нь ур чадварын хувьсгалыг хурдасгах бөгөөд энэ хугацаанд бүтээлч байдал, эмпати, ёс зүйтэй шийдвэр гаргах зэрэг хүний чухал чанарууд хамгийн үнэ цэнтэй тооцогдох аж. “Workday” компанийн дэд ерөнхийлөгч Кэти Фам “Ажлын байр, ур чадвар, дүрэм журам өөрчлөгдсөн. Компаниуд “хүслийн жагсаалт”-аа шинэчилж, хүн капиталыг хөгжүүлэхэд хөрөнгө оруулах  цаг болсон” гэж Давосын хэлэлцүүлэгт оролцохдоо ярьжээ.  Олон улсын Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн сангийн тэргүүн Алваро Ларио “Бид шинээр гарч ирж буй технологиуд хүн бүрд, ялангуяа нийгмийн эмзэг бүлгийнхэнд хүргэх ёстой. Харилцан адилгүй хөгжил өлсгөлөн, мөргөлдөөний эрсдэлийг даамжруулна. Албадан шилжин суурьших, хүнсний үнийн өсөлт, цаг уурын хурдацтай өөрчлөлт зэрэг нь хүнсний аюулгүй байдалд заналхийлж байна” гээд дэлхийн удирдагчдыг залуучуудад ажлын байр олгох, хүнсний хангамжийг тогтворжуулах, уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицоход нь жижиг үйлдвэрлэгчдэд туслах зорилгоор хөдөө орон нутагт хөрөнгө оруулалт хийхийг уриаллаа. Нөгөөтэйгүүр ухаалаг эрин үеийг эрчимжүүлэх нь асар том ажил бөгөөд дэлхийн цахилгаан эрчим хүчний эрэлт, нийлүүлэлтэд хүчтэй нөлөө үзүүлнэ. Хурдацтай хөгжиж буй технологиуд  эрчим хүчний хэрэглээг хэд дахин нэмэгдүүлэх юм.

Ирээдүйтэй салбаруудыг нэрлэв

Давосын чуулганд оролцогчдын үзэж байгаагаар 2040 он гэхэд дэлхийн дэд бүтцийн ялгаа 15 их наяд ам.долларт хүрнэ. Энэ бол улс орнууд эдийн засгаа цахимжуулах боломжийг олгохын тулд дижитал болон институцийн хөрөнгө оруулалтыг нэн тэргүүнд тавих  шаардлагатайг илтгэсэн тоо. Дэд бүтэц гэдэг нь мэдээллийн төв, ухаалаг сүлжээ, дижитал таних систем, төлбөрийн систем юм. Дижитал шилжилтийг амжилттай хэрэгжүүлэхийн тулд Засгийн газар болон хувийн хэвшил аль аль нь нийгэмд тустай хамтран ажиллах ёстой. Ийм хамтын ажиллагааны жишээ бол Эстонийн “X-Road” систем юм.  Уг системийн ачаар эстоничууд жилд 1345 цаг хэмнэдэг, хувийн болон төрийн секторын хооронд аюулгүй мэдээлэл солилцох бүрэн боломжтой болсон. Хүртээмжтэй дижитал хувьсгал эрүүл мэнд, тээврийн хэрэгсэл, санхүүгийн салбаруудад илүү ашигтай байдаг. Түүнчлэн  био эдийн засгийг хамгийн ирээдүйтэй салбараар нэрлээд байна. 2030 он гэхэд 30 их наяд ам.доллароор хэмжигдэх уг салбарт био түлш, биопластик, химийн бодис, эм бэлдмэлүүд багтдаг.

 Х.Эрдэнэзаяа

 Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин №003/24630/