Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станц бол Монгол Улсын стратегийн хамгийн чухал ач холбогдолтой төсөл юм. Анх 1964 онд Зөвлөлтийн “Электросеть” институт сонирхож анхны судалгаа хийсэн байдаг ч цаг нь болоогүй байснаас тэр үү тэгсгээд орхигдсон гэдэг.
XXI зуун гарч дэлхий даяарчлагдаж улс орнуудын эрчим хүчний үйлдвэрлэлт, хэрэглээнд өөрчлөлт гарч “Ногоон эрчим хүч” гэх шинэ ойлголт бий болж өдгөө олон улс орнууд усан, салхин, нарны гэх мэт сэргээгдэх эрчим хүчийг ашиглан цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэж байна. Сэргээгдэх эрчим хүч нь байгаль дээрээ нөхөн сэргээгдэж байдаг бөгөөд Монгол орны тухайд усан цахилгаан станц нь байгаль цаг агаарын нөхцөлөөс бага хамаарах нөхцөлийг усан сан бүрдүүлж бий болгодог. Дэлхий нийтийн чиг хандлага ч усан цахилгаан станцыг илүүд үздэг байна. Монгол Улсын эрчим хүчний өнөөгийн өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэглээнээс үүдэж эрчим хүчний шинэ найдвартай, хямд эх үүсвэрийг гарцаагүй барих шийдвэрийг Монгол Улсын Засгийн газар зоригтой эхлүүлж 2018 оны тавдугаар сард 160 дугаар тогтоолоороо дэмжиж БНХАУ-ын Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр барихаар баталжээ. Энэхүү төсөл нь Монгол Улсын хэмжээнд сүүлийн 30-аад жилд анх удаа хэрэгжиж буй байгаль орчинд ээлтэй мега төсөл тул хоёр улсын олон улсын тавцанд оруулж буй хувь нэмэр, хариуцлага өндөр гэдгийг талууд ойлгож буй. Төслийн ТЭЗҮ нь олон улсын стандарт нормын дагуу боловсруулагдсан гэдгийг салбарынхан нь онцолж байна. 2021 онд тус төслийн барилга угсралтын ажлын гүйцэтгэгчээр БНХАУ-ын төрийн өмчит компани шалгарч түлхүүр гардуулах нөхцөлтэйгөөр 61 сарын хугацаанд барьж дуусгах гэрээ хийсэн байна.
“ЭРДЭНЭБҮРЭН УЦС” –ЫН ТӨСӨЛ БА ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮР АШИГ
“Эрдэнэбүрэн Усан цахилгаан станц” төслийн нэгж 2015 онд байгуулагдаж бэлтгэл ажлаа хийж эхэлжээ. Төслийн байршил нь Ховд аймгийн төвөөс 85 км, Эрдэнэбүрэн сумаас 25 км, Баян-Өлгийн Баяннуур сумаас 54 км зайд орших Ховд голын Шижигтийн хавцал гэх газарт баригдах бөгөөд төсөл хэрэгжих нийт 28000 га газрыг Засгийн газрын шийдвэрээр улсын тусгай хэрэгцээнд авсан байна. Үүний 9.7 га газарт нь усан сан бүхий хиймэл нуур үүсгэх юм. Энэхүү төсөл нь Монгол Улсын эдийн засаг нийгмийг хөгжүүлэх Шинэ сэргэлтийн бодлоготой нягт уялдаж буй бөгөөд эцсийн зорилго нь баруун бүсийг эрчим хүчний хараат байдлаас чөлөөлж улмаар бүс нутгийн төдийгүй улсын эдийн засгийн үр ашиг чадавхыг дээшлүүлэн “Ногоон эрчим хүч” үйлдвэрлэх технологид шилжих суурь болох юм. Өдгөө “Баруун бүсийн эрчим хүчний систем” нь цахилгаан эрчим хүчний хэрэглээнийхээ 74 хувийг ОХУ-аас, 24 хувийг Дөргөний УЦС-аас, хоёр хувийг БНХАУ-аас авч байгаа. ОХУ-аас нэг кВт эрчим хүчийг 280-315 төгрөгөөр авдаг бөгөөд түүнд улсын төсвөөс жилд дунджаар 23 тэрбум төгрөг төлж буй. Баруун бүсийн эрчим хүчний хэрэглээ 233 сая кВт. цаг бөгөөд “Эрдэнэбүрэн” УЦС-ыг ашиглалтад оруулснаар 90 мВт хүчин чадлаар ажиллаж жилд 366 сая кВт эрчим хүч үйлдвэрлэнэ. Ингэснээр Төвийн бүсийн эрчим хүчний ачааллыг ч дэмжих боломжтой гэж тооцдог.
Усан цахилгаан станц нь өндөр газраас нам дор газар руу усыг урсгаж турбины тусламжтайгаар генераторыг эргүүлж цахилгаан үйлдвэрлэх технологитой бөгөөд Ховд гол дээрх Шижигтийн хавцал нь газарзүйн байршил, голын усны нөөц болон бусад үзүүлэлтээрээ тохирч буй. Төслийг хэрэгжүүлснээр улсад эдийн засгийн ямар үр ашиг авчирч болохыг холбогдох мэргэжлийн байгууллагууд, эрдэмтэд тооцоолсон байна. Үүнийг өмнө ашиглалтад орсон Дөргөн, Тайширын станцуудын туршлага, үр ашгийн үзүүлэлт ч баталж байгаа. Тухайлбал:
-ОХУ-аас авдаг импортын эрчим хүч тэглэгдэж татаасанд төлдөг байсан 23 тэрбум төгрөг дотооддоо үлдэнэ.
-Баруун бүсийн таван аймгийн хэрэглэгчид дотоодын хямд, найдвартай эрчим хүчийг 1 кВт-ыг нь 21 төгрөгөөр авдаг болсноор зарлага хумигдаж орлого нэмэгдэнэ. Үйлдвэр анхны хөрөнгө оруулалтаа нөхсөний дараа эрчим хүчний өөрийн өртөг нь буурна.
-Хүнд болон хөнгөн үйлдвэрлэл, үйлчилгээ олшрохын хэрээр эдийн засгийн үр ашиг нэмэгдэж хязгаар нутагт ажлын байр нэмэгдэнэ.
-Усан цахилгаан станцын барилга угсралтын үед 800-1000 хүн ажлын байртай болно. Ашиглалтад орсны дараа 80 орчим хүн байнгын ажлын байраар хангагдана.
-Ховд аймгийн Эрдэнэбүрэн, Ховд, Буянт, Мянгад сумдад усалгаатай газар тариалан хөгжих боломж бүрдэнэ.
-Усан цахилгаан станцын ашиглалтын зардал бага байдгаараа онцлогтой ба шаардлагатай засвар үйлчилгээг нь хийгээд явахад найдвартай, аюулгүй, 60-100 жил, түүнээс удаан жилийн насжилтайд тооцогддог байна.
-Улсын үндэсний татварын орлого нэмэгдэнэ.
-Бүсийн хэмжээнд улсаас авах татаас багасна.
-Бусад нар салхины цахилгаан станцуудын сул талыг нөхөж дэмжин ажиллах бололцоо бүрдэнэ.
-Монгол Улсын эрчим хүчний системд горим тохируулагчаар ашиглагдах боломж бүрдэнэ.
БАЙГАЛЬ ОРЧИНД ҮЗҮҮЛЭХ ҮР АШИГ
“Эрдэнэбүрэн Усан цахилгаан станц” төсөл нь зөвхөн эдийн засгийн үр ашгаас гадна байгаль орчинд эерэг нөлөөтэй. Тухайлбал:
-Баруун аймгийн хэрэглэгчид 100 хувь ЭКО цахилгаан эрчим хүч хэрэглэнэ. Байгаль орчинд хор хөнөөлгүй.
-Цэвэр усны нөөцийн санг нэмэгдүүлж хүлэмжийн хийн ялгаруулалтыг 330 мянган тонноор багасгана.
-УЦС -тай бүс нутагт ган гачиг болдоггүй байна. Сүүлийн үед манай улс их хуурайшилтай болсон. Тус станцыг ашиглалтад оруулснаар орон нутгийн уур амьсгалд эерэг өөрчлөлт гарч агаарын чийгшил, хур тунадас нэмэгдэж бэлчээр, ургамалд тустай.
-Усалгаатай газар тариалан хөгжиж усан сангийн дагуу аялал жуулчлал, загасны аж ахуйг хөгжүүлэх боломж нээгдэнэ.
-Бүс нутгийн дэд бүтэц сайжирна.
БҮС НУТАГТ АРХЕОЛОГИЙН СУДАЛГАА ХИЙЖ, ТҮҮХИЙН ДУРСГАЛТ ОЛДВОРУУДЫГ НҮҮЛГЭН ШИЛЖҮҮЛНЭ
Улсын тусгай хэрэгцээнд авсан бүс нутагт буй соёлын өв, түүхийн ховор олдвор, хөшөө дурсгалын газруудыг авран хамгаалах зорилгоор ШУА-ийн Түүх археологийн хүрээлэн, Соёлын яам хамтран гэрээ хийж нүүлгэн шилжүүлэх ажлыг хариуцаж буй. Ингэхдээ гурван жилийн дотор хийж дуусгах төсөв зардлыг нь улсын төсөвт суулгасан байна.
БҮС НУТГИЙН 270 ӨРХ, 1241 ИРГЭНД НӨХӨН ОЛГОВОР ОЛГОНО
Улсын тусгай хэрэгцээнд авсан газарт Увс аймгийн Өмнөговь сум, Ховд аймгийн Мянгад, Эрдэнэбүрэн, Баян-Өлгий аймгийн Баяннуур сумын 28 мянган га газар багтаж буй. Энэ бүс нутагт амьдарч буй 270 өрх, тэдний үл хөдлөх хөрөнгийг үнэлэн нөхөн төлнө. Мөн иргэн бүрд 15.2 сая төгрөгийн олговор олгохоор Засгийн газраас шийдвэрлэж улсын төсөвт тусгасан байна. Гэхдээ иргэдийг нэг хугацаанд нэг дор биш, гурван жилийн хугацаанд нүүлгэн шилжүүлж шинээр байгуулсан баг, сууринд төвлөрүүлж суурьшуулах аж.
Харин иргэн өөрөө хүсвэл амьдрах газраа сонгож Монгол Улсын хаана ч очиж суурьшиж эрхтэй, үүнд нь “Эрдэнэбүрэн Усан цахилгаан станц”-ын төсөл хэрэгжүүлэх нэгж тухайн засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжтэй хамтран ажиллаж дэмжлэг үзүүлж байгаа. Одоогоор 150 өрхтэй нүүлгэн шилжүүлэх, нөхөн олговор олгох гэрээг хийгээд байгаа.
“ЭРДЭНЭБҮРЭН УЦС” төслийн удирдагч Ч.Гантулгаас дараах асуултад хариулт авлаа.
-“Эрдэнэбүрэн УЦС” төсөл бол Монгол Улсыг олон улсын тавцанд өргөх хариуцлагатай мега төсөл. Яагаад заавал Эрдэнэбүрэнг сонгосон бэ гэх асуулт иргэдэд байх шиг байна. Төсөл амжилттай хэрэгжинэ гэдэгт хэр итгэлтэй байна?
-Тийм ээ. Тантай санал нэг байна. Сүүлийн 30 жилд хэрэгжиж байгаагүй томоохон төсөл. Яагаад заавал Эрдэнэбүрэнг сонгосон бэ гэвэл хариулъя. Баруун бүсийн хэрэглэгчид олон жил импортын эрчим хүч хэрэглэсээр ирсэн. Энэ нь өндөр үнэтэй, бас зарим үед найдвартай ажиллагаа нь тасалддаг. Улс импортын эрчим хүчний төлбөрт жилд багагүй мөнгө төлдөг. Тиймээс эрчим хүчний хараат байдлаас гарч, эрчим хүчний өөрийн өртөг багатай, “Ногоон эрчим хүч” үйлдвэрлэдэг Усан цахилгаан станцтай болъё гэж Эрдэнэбүрэнг сонгосон.
-Яагаад заавал Ховд голыг сонгосон бэ гэж асуусан иргэд байсан?
-Ховд гол нь Алтай таван богдоос эх авч Ховд, Баян-Өлгий, Увс аймаг руу урсдаг, олон гол нуурууд илүүдэл усаа Ховд гол руу цутгадаг, гадагшаа урсгалгүй “эх оронч” гол юм. Нөгөөтэйгүүр Ховд голын Шижигтийн хавцал нь газарзүйн хувьд өндөрлөг, цэвэр усны нөөц сан бүхий тун тохиромжтой газар юм.
Өнөөдрийн байдлаар БНХАУ-ын Экспорт-Импорт банктай тусгайлсан зээлийн хэлэлцээр үргэлжилж дуусах шатандаа ороод байна. 2023 онд үндсэн барилга угсралтын ажлыг хийж 61 сарын хугацаанд гүйцэтгэж дуусгахаар төлөвлөн ажиллаж байна.
Тиймээс төслийг хэрэгжүүлэхэд оролцож буй байгууллага, иргэд, мөн улсын тусгай хэрэгцээнд нутаг нь багтсан бүс нутгийн иргэд та бүхэн бидний ажлыг дэмжээсэй гэж уриалах байна. Хамтдаа бүтээж хамтдаа урагшилъя гэж хүсье. Төсөл амжилттай хэрэгжинэ гэдэгт та бид итгэлтэй байна.
Ж.Намжил
Эх сурвалж: Монголын үнэн сонин №005/24536/
°C